Με το πέρας των εγκυκλίων σπουδών και της αποφοίτησης από το λύκειο, ιδιαίτερα συχνή είναι η ερώτηση: «Σε ποιά σχολή πέρασες;». Όταν στα αυτιά αυτών που δέχονταν την ερώτηση ηχούσαν οι λέξεις «Σχολή Εμποροπλοιάρχων», αυτό που έβλεπες ήταν ένας έντονος μορφασμός, που έμοιαζε να εκφράζει συμπόνοια αλλά και καταφρόνηση ακόμα και αποδοκιμασία. «Δεν πειράζει…» μπορεί να έλεγαν οι πιο θρασείς!
Σήμερα, ύστερα από τόσα χρόνια κρίσης, η μέχρι πρότινος αρνητική αντίδραση κάποιων έχει αλλάξει. Ενδιαφέρονται περισσότερο να μάθουν τι σημαίνει «Σχολή Εμποροπλοιάρχων». Ρωτάνε για την ζωή στην θάλασσα, στα λιμάνια, στα κύματα, στα εξωτικά μέρη και φυσικά -δεν το ξεχνούν ποτέ- ρωτούν για τις οικονομικές απολαβές.
Είναι φως φανάρι πως η κρίση -που τελικά δεν έφερε μόνο ζημία- άλλαξε κάτι στον τρόπο σκέψης του Νεοέλληνα. Αυτά που κάποτε θεωρούσε υποδεέστερες χειρωνακτικές εργασίες, τώρα πια αποτελούν μία σεβαστή επιλογή διεξόδου από την δύσκολη οικονομική πραγματικότητα. Μία επιλογή που ο σημερινός γονιός τολμάει να προτείνει ακόμη και στα παιδιά του.
Λίγα χρόνια πριν από την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης είχε αρχίσει μια προσπάθεια αναδιάρθρωσης και βελτίωσης της ναυτικής εκπαίδευσης. Η συγγραφή νέων βιβλίων από το Ίδρυμα Ευγενίδου καθώς και η εφαρμογή του αξιόλογου «sandwich course» με την εναλλαγή θεωρητικών εξαμήνων στη σχολή και εκπαιδευτικών ταξιδιών στην θάλασσα αποτελούσαν δομικά τμήματα του εν λόγω εγχειρήματος. Παρά τις δυσκολίες που προκάλεσε η κρίση το ενδιαφέρον για τις ΑΕΝ τόσο των σπουδαστών όσο βεβαίως και της ηγεσίας των Σχολών παραμένει ισχυρό.
Σε γενικές γραμμές, οι σπουδές μπορούν να χαρακτηριστούν ικανοποιητικές. Το σύστημα ωθεί τον σπουδαστή αργά αλλά σταθερά στη ρότα προς το δίπλωμα του ανθυποπλοιάρχου ή του Γ΄ Μηχανικού και άρα στην επακόλουθη απορρόφησή του από τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι παρ’ όλες τις στοιχειώδεις οργανικές ελλείψεις σε προσωπικό και τον τεράστιο αριθμό σπουδαστών, χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες καθηγητών, γραμματείας και κυρίως διοικητικών στελεχών, οι σχολές καταφέρνουν να φέρουν σε πέρας την βασική αποστολή τους με ελάχιστες περιπλοκές.
Από τη μία το θεσμικό και νομικό πλαίσιο βοηθάει, αφού οι σχολές δεν υποφέρουν από καταλήψεις και απεργίες. Από την άλλη, όμως, η ετήσια έκτακτη πρόσληψη εκπαιδευτικού προσωπικού συνεπάγεται κάθε χρόνο μία τουλάχιστον δίμηνη καθυστέρηση στην έναρξη αρκετών μαθημάτων. Από την πλευρά των υπουργείων Παιδείας και Ναυτιλίας έχουν υπάρξει προτάσεις για την επίλυση του προβλήματος με μεταφορά μονίμων καθηγητών από το δεύτερο στο πρώτο, αλλά μένει να δούμε την εφαρμογή τους. Μία τέτοια εξέλιξη θα βοηθήσει στην αναβάθμιση των σχολών καθώς θα επιτρέψει στον καθηγητή να εφαρμόσει, να προσαρμόσει και να αναπτύξει τις εκπαιδευτικές του δεξιότητες στο ιδιαίτερο περιβάλλον των ΑΕΝ.
Εκτός από το ΚΕΠ (Εγχειρίδιο Κατευθυνόμενης Εκπαίδευσης επί Πλοίου), που είναι ίσως και το σημαντικότερο εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τον σπουδαστή και είναι τεχνολογικά απαρχαιωμένο, η διδασκαλία ορισμένων κύριων μαθημάτων του κύκλου σπουδών γίνεται, επίσης, με μάλλον φορτικό τρόπο. Σε αυτούς τους τομείς είναι πολύ σημαντικός ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας για να τονωθεί το μειούμενο ενδιαφέρον των σπουδαστών.
Οι απόψεις των σπουδαστών επί του θέματος «Σχολή» κυμαίνονται από την πλήρη αδιαφορία μέχρι την άποψη πως πρόκειται για «αναγκαίο κακό», στον δρόμο προς την άσκηση του ναυτικού επαγγέλματος. Αυτό που είναι πάντως κοινώς αποδεκτό είναι το γεγονός ότι σε αυτούς που το επιθυμούν, παρ’ όλες τις δυσκολίες, δίνεται η δυνατότητα να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις.
Στη έξοδό του από την «κλειστή θάλασσα» των ΑΕΝ ο σπουδαστής συναντάει τη «Σκύλλα» της εύρεσης πλοίου για τα εκπαιδευτικά ταξίδια και τη «Χάρυβδη» της γραφειοκρατίας.
Όσον αφορά την γραφειοκρατία, η έκδοση του ναυτικού φυλλαδίου, το πιστοποιητικό των βασικών σωστικών και το εμβόλιο του κίτρινου πυρετού αποτελούν μερικά μόνο δείγματα από τα χρονοβόρα και ψυχοφθόρα εμπόδια, που καλούνται να αντιμετωπίσουν όλοι ανεξαιρέτως οι σπουδαστές. Ίσως μια πιο ολιστική αντιμετώπιση των γραφειοκρατικών υποχρεώσεων, με διαμεσολαβητή μεταξύ σπουδαστών και δημοσίων υπηρεσιών τις ίδιες τις σχολές, να έλυνε μεγάλο μέρος του προβλήματος.
Η δε ιδιόμορφη «Σκύλλα» έχει, αντί για έξι, τρεις λαιμούς, έκαστος των οποίων αντιπροσωπεύει και από μία συνιστώσα του προβλήματος. Η πρώτη συνιστώσα είναι οι ίδιοι οι σπουδαστές, που απαιτούν από τις ναυτιλιακές εταιρείες τη ναυτολόγησή τους χωρίς να έχουν καταλάβει την άρτια οργάνωση, τον τρόπο λειτουργίας και τις απαιτήσεις των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Είναι αυτονόητο πως μια ναυτιλιακή εταιρεία δεν είναι υποχρεωμένη να προσλάβει κάποιο σπουδαστή που δεν έχει περάσει όλα τα μαθήματα του εξαμήνου, δεν συμπεριφέρεται ώριμα και δεν γνωρίζει σε κάποιο βαθμό την αγγλική γλώσσα. Η δεύτερη συνιστώσα είναι η συμπεριφορά των ναυτιλιακών εταιρειών, που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι προβληματική. Όσο για τον τρίτο λαιμό της «Σκύλλας», αυτός είναι η φορολογική επιβάρυνση των σπουδαστών που μπαρκάρουν σε πλοία με ξένη σημαία και μη συμβεβλημένα με το ΝΑΤ. Παρά τις δεσμεύσεις του υπουργού Ναυτιλίας πριν από μήνες, η άρση των εν λόγω φορολογικών επιβαρύνσεων δεν έχει ακόμη υπογραφεί.
Μετά τους παραπάνω άθλους, τελικά ο σπουδαστής έρχεται σε επαφή με το αδάμαστο, τεράστιο, μυστήριο, άγριο και ήρεμο συνάμα βαθυγάλανο υδάτινο στοιχείο που δεσπόζει στον πλανήτη μας.
Το μπάρκο αποτελεί μοναδική εμπειρία. Εκεί στον ωκεανό ο χρόνος ξαφνικά γίνεται χειροπιαστός. Οι μυρωδιές των σχοινιών, της σκουριάς και της μπογιάς εναλλάσσονται ρυθμικά με αυτές των χαρτών, των ναυτικών βιβλίων και των μπρούντζινων ναυτικών οργάνων, θυμίζοντας ταμπούρλο ξύλινης ρωμαϊκής γαλέρας. Ακούς το νερό να κάνει στην άκρη αφρισμένο για να περάσεις, ακούς τη μηχανή να σπρώχνει υπομονετικά -μεγάλος δάσκαλος η μηχανή-, ακούς τη βροχή να μαστίζει, τον αέρα να σφυρίζει και το πλοίο να τρίζει. Κάθε ώρα που περνάει ξαναγνωρίζεις τον εαυτό σου. Νιώθεις τον ήλιο να σε ψήνει, τη δουλειά να σε ρουφάει και το αλάτι να σε αλλάζει εσωτερικά και εξωτερικά. Και όταν ο κάβος σου πέφτει βαρύς και τα χέρια σου καίνε από την προσπάθεια, ρίχνεις μια ματιά στο άπειρο γαλάζιο και η θέα της θάλασσας σου δίνει τη δύναμη να συνεχίσεις να τραβάς.
Οι εμπειρίες και οι αφηγήσεις των σπουδαστών διαφέρουν καθώς η κάθε εταιρεία επενδύει διαφορετικά στους νεαρούς της θαλασσοπόρους. Όλοι όμως παραδέχονται πως ο δόκιμος που συμπεριφέρεται υπεύθυνα και δείχνει ενδιαφέρον και ζήλο για μάθηση, γίνεται γρήγορα χρήσιμος και σεβαστός και αποκτά τη θέση που του αρμόζει μέσα στο πλήρωμα. Ευρέως αποδεκτό είναι και το γεγονός ότι, πλέον, όλες σχεδόν οι ναυτιλιακές εταιρείες ασπάζονται το «Safety First», κανόνα που διέπει οτιδήποτε γίνεται πάνω στο πλοίο. Όπως λέγεται και στους σπουδαστές, «η εποχή των ηρώων στη θάλασσα έχει τελειώσει». Τώρα πια, ισχύει το «Πρώτα η ασφάλεια».
Συνοψίζοντας, η σταδιοδρομία στη θάλασσα αποτελεί μια μαγική και πολλά υποσχόμενη καριέρα για κάθε νέο που νιώθει το αλάτι να τρέχει στις φλέβες του. Γεμάτη εμπειρίες, ευκαιρίες και προκλήσεις, μας καλεί να αποδείξουμε πως είμαστε άξιοι της ναυτικής κληρονομιάς που μας άφησαν οι πρόγονοί μας. Σύμφωνα με πρόσφατη ομιλία του υπουργού Μ Βαρβιτσιώτη, η ευρωπαϊκή επιτροπή εχει ηδη βγάλει κόκκινη κάρτα στη ναυτική εκπαίδευση της χώρας μας, πράγμα που αποτελεί ντροπή για την παγκόσμια πρωτοπορία της ελληνικής ναυτιλίας. Ας ελπίσουμε πως σύντομα θα δούμε δραστικές αλλαγές στη ναυτική εκπαίδευση, οι οποίες θα θέσουν τα θεμέλια για μια νέα γενιά Ελλήνων θαλασσοπόρων.
Επιμελημένο άρθρο των Ιάσονα Αιμίλιου Στρέμφορς Φασιλή και Βασίλη Σοφικίτη, Ναυτικά Χρονικά, Απρίλιος 2014
