Τα ταξίδια της μετανάστευσης
Η οικονομική κρίση, η ανεργία, η πείνα, η πολιτική αστάθεια, ο πόλεμος και η βίαιη στράτευση, δημιούργησαν ένα μαζικό κύμα μετανάστευσης προς τις υπερπόντιες χώρες από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τις παραμονές του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Αρχικά ανδρικός πληθυσμός και στη συνέχεια μεγάλος αριθμός γυναικών (με σκοπό έναν γάμο) εγκατέλειψε τη χώρα προσβλέποντας σε ένα καλύτερο μέλλον.
Τα Υπερωκεάνια
Μέχρι το 1907 ο μεταναστευτικός πληθυσμός ταξίδευε προς την Αμερική με ξένες ατμοπλοϊκές εταιρίες (“Hamburg American Line” και “Austro Americana”).
Τον Ιούνιο του 1907 άρχισε τα δρομολόγιά του το «Μωραΐτης» του πρωτοπόρου Δημητρίου Μωραΐτη από την Άνδρο, που έπεισε οικονομικούς παράγοντες της εποχής να επενδύσουν στο εγχείρημα. Πολύ σύντομα όμως η εταιρεία του κήρυξε πτώχευση. Η «Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα» με μετόχους τους χρηματοδότες του Μωραΐτη παρέλαβε το «Αθήναι», παραγγελίας Μωραΐτη, ενώ το «Μωραΐτης» μετονομάστηκε σε «Θεμιστοκλής». Δυστυχώς και αυτή η εταιρεία πτώχευσε, για να δώσει τη σκυτάλη στον Λεωνίδα Εμπειρίκο, ο οποίος ίδρυσε την «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος». Αυτή κυριάρχησε για 30 ολόκληρα χρόνια, με το «Πατρίς» να ταξιδεύει από τον Πειραιά στη Νέα Υόρκη. Της ίδιας εταιρείας και το «Μακεδονία» το οποίο επιτάχθηκε με την κήρυξη των Βαλκανικών Πολέμων. Ακολούθησαν το «Ιωάννινα», «Θεσσαλονίκη», «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» (μετέπειτα «Μεγάλη Ελλάς» και «Βύρων») και άλλα. Με πολλά πλοία κατεστραμμένα, τορπιλισμένα ή επιταγμένα, η «Εθνική» προσπάθησε να επιχορηγηθεί από το κράτος προκειμένου να μεταφέρει μετανάστες, αλλά η σύμβαση ακυρώθηκε και η γραμμή διακόπηκε.
Το 1934 ανάδοχος της γραμμής αναδείχθηκε ο οίκος Γουλανδρή, με την εταιρεία «Γουλανδρή Greek Line» και το υπερωκεάνιο «Νέα Ελλάς», τα δρομολόγια του οποίου διακόπηκαν το 1940. Ξανάρχισαν ωστόσο το 1947, ενώ προστέθηκε και το “Neptunia”.
Με τη λήξη της σύμβασης κράτους και “Greek Line” η κυβέρνηση απευθύνθηκε στον Ευγένιο Ευγενίδη της “Home Lines” και το «Βασίλισσα Φρειδερίκη» έκανε το πρώτο του ταξίδι το 1954 προς τη Νέα Υόρκη.
Η “Greek Line” το 1964 προσέθεσε στη γραμμή το «Βασίλισσα Άννα Μαρία», πρώην “Empress of Britain”.
Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο η ροή μεταναστών προς την Αυστραλία αυξήθηκε σημαντικά. Αρχικά οι Έλληνες μετανάστες χρησιμοποίησαν για τη μετάβασή τους βρετανικά και ιταλικά πλοία, ενώ το πρώτο ταξίδι από ελληνικό υπερωκεάνιο έγινε από το «Κυρήνεια» το 1947 και το «Τασμανία» λίγο αργότερα.
Μία απόπειρα έγινε από τον Λάτση το 1959, χωρίς επιτυχία. Την ίδια χρονιά η οικογένεια Χανδρή πήρε τη σκυτάλη βάζοντας στο δρομολόγιο το «Πατρίς», το οποίο άντεξε τον ανταγωνισμό από τις ευρωπαϊκές εταιρείες. Μάλιστα, ο στόλος αναπτύχθηκε με τα «Βρετάνη», «Ελληνίς», «Αυστραλία», «Βασίλισσα Φρειδερίκη», «Αμερικανίς», «Βρετανία» και «Ατλαντίς».
Με τα χρόνια όμως και λόγω της αύξησης των αεροπορικών δρομολογίων, η υπερωκεάνια ατμοπλοΐα έφθινε συνεχώς και τα πλοία εξυπηρετούσαν πλέον κρουαζιέρες, δίνοντας τέλος στην εποχή της ατμοπλοϊκής μεταφοράς των μεταναστών στην Αμερική.
Τα λιμάνια
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1880 δεκάδες εκατοντάδες αγρότες από τη Λακωνία και της Αρκαδία, πιεζόμενοι από την επιδείνωση της οικονομίας πήραν τον δρόμο προς τις υπερπόντιες χώρες. Tο μεταναστευτικό ρεύμα άρχισε να διογκώνεται από τη δεκαετία 1891-1900 και μετά, όταν η σταφιδική κρίση το 1892 ώθησε δεκάδες χιλιάδες παραγωγούς, αγρότες και εργάτες να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς. Κατά την ίδια περίοδο, συντελέστηκε τόσο στα νησιά του Αιγαίου όσο και του Ιονίου, αύξηση των μεταναστευτικών ροών λόγω των αλλαγών που επέφερε η μετάβαση από το ιστίο στον ατμό καθώς και η διαμόρφωση νέων εμπορικών θαλάσσιων δρόμων.
Αποτέλεσμα του όλου μεταναστευτικού ρεύματος ήταν κάποιες ηπειρωτικές πόλεις να υποβαθμιστούν και άλλες παράκτιες να αναβαθμιστούν εμπορικά και βιομηχανικά, όπως συνέβη με την Πάτρα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και το Ηράκλειο.
Οι περισσότεροι από τους μετανάστες είχαν για μοναδικό τους εφόδιο τη σωματική τους δύναμη, ενώ συχνά η άφιξή τους στον Πειραιά αποτελούσε την πρώτη επαφή τους με τη θάλασσα. Για τους «τυχερούς» που εξασφάλιζαν την άδεια μετανάστευσης για την Αμερική και την Αυστραλία, το ταξίδι αποτελούσε μια μεγάλη δοκιμασία. Ο αποχαιρετισμός στα ελληνικά λιμάνια γινόταν σε φορτισμένη ατμόσφαιρα, με την υπόκρουση μπάντας και με τα βαπόρια να σφυρίζουν προαναγγέλοντας το μεγάλο ταξίδι!
