Η παρουσία των ελληνικών πλοίων στη Μεσόγειο ήδη από την 8η π.Χ. χιλιετία μαρτυρά το ανήσυχο και εφευρετικό πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων. Την ανεπτυγμένη ναυπηγική τέχνη ήρθαν να πλαισιώσουν όργανα και βοηθήματα, τα οποία έγιναν αντικείμενο εκτεταμένων αρχαιολογικών μελετών και αποκαλύπτουν πληθώρα στοιχείων για τις τεχνολογικές εξελίξεις κατά τους αρχαίους χρόνους.
Η γνώση της αστρονομίας συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της γεωγραφίας, της χαρτογραφίας, της πλεύσης σε ανοικτό πέλαγος και της ναυπηγικής. Κάποια αστρονομικά όργανα προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της ναυτιλίας. Μεταξύ τους, ο γνώμων, ο πρόδρομος του ηλιακού ρολογιού, η ανακάλυψη του οποίου αποδίδεται στον Αναξίμανδρο το 550 π.χ. Ως ναυτιλιακό όργανο χρησιμοποιήθηκε από τον Πυθέα τον Μασσαλιώτη τον 4ο π.Χ. αιώνα για τον προσδιορισμό της ώρας, γεωγραφικών στοιχείων και αστρονομικών φαινομένων. Ένα ακόμη όργανο που βοήθησε στον εντοπισμό του γεωγραφικού πλάτους αλλά και τον υπολογισμό αστρονομικών μεγεθών, ήταν ο τετράντας του Ιππάρχου.
Ο τετράντας του Ιππάρχου.
Το Ηλιακό Ρολόι των Φιλίππων εφηύρε ο Παρμενίων στην Αλεξάνδρεια το 2ο π.Χ. αιώνα. Αυτό το πολύπλοκο όργανο, εκτός από τη λειτουργία του ως ηλιακού ρολογιού, χρησίμευε και στη μέτρηση του γεωγραφικού πλάτους, του αζιμούθιου και της απόστασης των αστέρων.
Το Ηλιακό Ρολόι των Φιλίππων.
Το ανεμοσκόπιο του Τιμοσθένη ήταν ένα απλό ναυτιλιακό όργανο που χρησιμοποιούταν για τον προσανατολισμό των πλεύσεων. Αποτελείτο από ένα δίσκο με ακτίνες, που υποδείκνυαν τις κατευθύνσεις των δώδεκα ανέμων, στο κέντρο του έφερε έναν περιστρεφόμενο ανεμοδείκτη που είχε τη μορφή ταινίας ή αγαλματιδίου (π.χ. Τρίτωνα) και πιθανότατα στην περιφέρειά του δώδεκα λοξούς στυλίσκους, όπως και το μεταγενέστερο ανεμοσκόπιο του Ευτροπίου.
Ένα ακόμη όργανο, που ξεκίνησε ως αστρονομικό και κατέληξε ναυτικό, είναι ο αστρολάβος. Υπήρξε ανακάλυψη του μαθηματικού και αστρονόμου Ευδόξου του Κνίδιου (360 π.Χ.), αρχικά ως όργανο μέτρησης του χρόνου και αργότερα ως πολύπλοκο αστρονομικό όργανο. Στα 1080 μ.Χ. κατασκευάστηκε ο παλαιότερος αστρολάβος που έχει βρεθεί, ο βυζαντινός αστρολάβος της Brescia, πόλη όπου βρέθηκε και όπου μέχρι σήμερα φυλάσσεται.
Το ναυτικό δρομόμετρο του Ήρωνα (100 μ.Χ.) μετρούσε με ακρίβεια τις θαλάσσιες αποστάσεις. Είναι η εξέλιξη του δρομόμετρου του Αρχιμήδη (3ος π.Χ. αι.), το οποίο περιγράφεται ως ένα κάρο με μηχανισμό γραναζιού (με οδοντωτούς τροχούς) που έριχνε μια μπάλα σε ένα κιβώτιο κάθε φορά που συμπλήρωνε μια συγκεκριμένη απόσταση.
Ανάμεσα σε ένα πλήθος εφευρέσεων, ξεχωρίζει φυσικά ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων , που ανακαλύφθηκε το 1901 στο ναυάγιο ενός αρχαίου πλοίου στα Αντικύθηρα από σφουγγαράδες της Σύμης και χρονολογείται στην Ελληνιστική Περίοδο. Πρόκειται για ένα ξύλινο διαβρωμένο κιβώτιο που περιείχε ένα σύνολο πλακών και σχεδίων που θύμιζαν γρανάζια και τροχούς, το οποίο έδειχνε τις κινήσεις του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης σε διάφορες μεταξύ τους φάσεις.
Για περισσότερες πληροφορίες καθώς και για την πλούσια συλλογή που διαθέτουν, μπορείτε να επισκεφθείτε το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στο Πέραμα και το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στο Κολωνάκι.
Φωτό: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Πηγή: Ναυτικά Χρονικά
