Του Δημήτριου Λυράκου, Κλινικού & Δικαστικού Ψυχολόγου και CEO της ASCOT Consulting
Τα τελευταία χρόνια, ISM, TMSA, καθώς και άλλοι φορείς έχουν προσθέσει συστάσεις, ή κανονισμούς σχετικά με την αξιολόγηση της ψυχικής υγείας των ναυτικών. Παρόλα τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει αυτή η υπηρεσία στον κλάδο υπάρχει ακόμη αρκετά έντονος σκεπτικισμός σχετικά με την αναγκαιότητα και αποτελεσματικότητα. Αυτός ο σκεπτικισμός έχει μειωθεί κάπως με την εφαρμογή των Βασικών Δεικτών Επιδόσεων (KPIs) που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την αξιολόγηση συμπεριφοριστικών δεξιοτήτων για αξιωματικούς. Παρόλα αυτά υπάρχει μικρό ερευνητικό έργο σχετικά με την ψυχολογική ασφάλεια σε ναυτικούς. Αυτό είναι εντυπωσιακό αν λάβουμε υπόψη πως, λόγω της φύσης της εργασίας, οι ναυτικοί είναι από τα πρώτα επαγγέλματα που βιώνουν εργατικό στρες, εξάντληση και σειρά άλλων ψυχολογικών προβλημάτων. Δυστυχώς υπάρχει μια ευρεία παρανόηση ότι μια διαδικασία αξιολόγησης θα “αναγκάσει” τις εταιρείες να απορρίψουν μεγάλο αριθμό ναυτικών. Εν μέρει για αυτή την παρανόηση εμείς, οι εταιρείες και οι επαγγελματίες, που παρέχουμε αυτήν την υπηρεσία, ευθυνόμαστε επειδή δεν παρέχουμε την απαιτούμενη υποστήριξη ή/και κατάρτιση στους οργανισμούς που λαμβάνουν τις αναφορές των αξιολογήσεων.
Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στον χώρο εργασίας
Ο EU-OSHA από το 2014 έχει προσδιορίσει δώδεκα ψυχοκοινωνικούς κινδύνους.
1. Έλλειψη ψυχολογικής υποστήριξης
2. Προβληματική εταιρική κουλτούρα
3. Έλλειψη σαφούς ηγεσίας & προσδοκιών
4. Απουσία ευγένειας & σεβασμού
5. Προβληματική ψυχολογική προσαρμογή στον εργασιακό ρόλο
6. Απουσία ευκαιριών εργασιακής ανάπτυξης
7. ‘Έλλειψη αναγνώρισης & ανταμοιβής
8. Απουσία επαγγελματικής εμπλοκής & εργασιακής επιρροής
9. Προβληματική διαχείριση φόρτου εργασίας
10. Μειωμένη επαγγελματική δέσμευση
11. Ψυχολογικά προβλήματα
12. Ελλιπής ψυχολογική προστασία
13. Κακοποίηση (Bullying)
Αυτή η λίστα παραμένει σταθερή ως σήμερα. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν το περιεχόμενο και το πλαίσιο εργασίας.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα ψυχοκοινωνικών κινδύνων που μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλεια καθώς και την εργασία του ναυτικού.
Πρόγραμμα εργασίας
Το πρόγραμμα εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των πολλών ωρών και βαρδιών, σχετίζεται στενά με την εργασιακή ικανοποίηση. Επίσης, δίνει την αίσθηση στους ναυτικούς “ότι είμαι πάντα στη δουλειά και αυτό γίνεται κουραστικό”, όπως αναφέρουν. Σε πρόσφατες μελέτες του ITF προέκυψε ότι η κόπωση είναι ένας από τους κύριους παράγοντες ατυχημάτων στα πλοία.
Εταιρική κουλτούρα και λειτουργία
Υπάρχουν διάφορες πτυχές της εταιρικής κουλτούρας, οι οποίες μπορούν να θεωρούνται ως αγχωτικές από τους ναυτικούς και να αυξάνουν τις πιθανότητες ατυχήματος ή αποχώρησης από την εργασία. Σε αυτές περιλαμβάνονται κυρίως η κακή επικοινωνία, η κακή ηγεσία και η προβληματικές σχέσεις με συναδέλφους που όμως θα περιγράψουμε παρακάτω.
Διαπροσωπικές σχέσεις στο πλοίο
Οι κακές διαπροσωπικές σχέσεις στην εργασία θεωρούνται ως ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες δημιουργίας άγχους και πίεσης. Κακές ή έστω προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις μπορούν να έχουν διάφορες μορφές όπως: κοινωνική απομόνωση, προβληματικές σχέσεις με ανωτέρους, διαπροσωπικές συγκρούσεις, έλλειψη υποστήριξης και εκφοβισμού, βία στην εργασία. Ειδικά σε ένα πλοίο, όπου οι άνθρωποι βρίσκονται σε περιορισμένο χώρο και αλληλεπιδρούν συνεχώς μεταξύ τους, τα παραπάνω κρίσιμα ζητήματα αυξάνουν την πιθανότητα προβληματικών σχέσεων μεταξύ των ναυτικών που μπορούν αναμφισβήτητα να επηρεάσουν την ασφάλεια και την ομαδικότητα που απαιτείται.
Η αναγκαιότητα διαχείρισης κινδύνων και η διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων
Η διαχείριση και κατά συνέπεια η πρόληψη των ψυχοκοινωνικών κινδύνων μπορεί να εξασφαλίσει ένα υγιέστερο, αρμονικότερο, παραγωγικότερο και ασφαλέστερο εργασιακό περιβάλλον σε ένα πλοίο, όπου οι κρίσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν ευκολότερα, ταχύτερα και πιο αποτελεσματικά. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι μόνο στην ΕΕ το κόστος των ατυχημάτων λόγω των ψυχοκοινωνικών κινδύνων εκτιμήθηκε σε 2016 στα 20 δις ευρώ, ποσό που θα μπορούσαν οι οργανισμοί να είχαν γλιτώσει εάν είχαν ληφθεί μέτρα αξιολόγησης και πρόληψης. Επίσης, οι πάροχοι ασφαλιστικών υπηρεσιών στη ναυτιλία όπως η Lloyds ανέφεραν την πιθανότητα αύξηση των ασφαλίστρων το 2018 λόγω της ανόδου των ατυχημάτων. Επομένως, τα κατάλληλα μέτρα για την αποτροπή της κλιμάκωσης αυτών των ψυχοκοινωνικών κινδύνων μπορούν να εξοικονομήσουν τεράστια ποσά στη ναυτιλία και να την κάνουν πιο ασφαλή και ελκυστική.
Ένα από τα πιο πρακτικά πρότυπα διαχείρισης κινδύνου περιλαμβάνει τα ακόλουθα βήματα:
• Προσδιορισμός του κινδύνου
• Αξιολόγηση του σχετικού κινδύνου
• Σχεδιασμό εφαρμόσιμων παρεμβάσεων
• Εφαρμογή παρεμβάσεων
• Παρακολούθηση και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης
• Επαναξιολόγηση του κινδύνου
• Ενημέρωση και κατάρτιση των εργαζομένων
Αξιολόγηση κινδύνου
Μια από τις πλέον ουσιώδεις κινητήριες δυνάμεις της συνεχούς βελτίωσης του εργασιακού περιβάλλοντος είναι η αξιολόγηση των παραγόντων ψυχοκοινωνικών κινδύνων και η αποτελεσματική τους αντιμετώπιση. Αυτό δεν περιλαμβάνει μόνο την τρέχουσα ψυχική και σωματική κατάσταση του ναυτικού, αλλά και την εκτίμηση παραγόντων κινδύνου που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ατυχήματα. Η ορθή αξιολόγηση είναι ένας από τους θεμέλιους λίθους για την πρόληψη προκειμένου να έχουμε ένα πλήρωμα που είναι πλήρως λειτουργικό, όχι χωρίς προβλήματα, αλλά με τις απαραίτητες δεξιότητες και ικανότητες για να τα αντιμετωπίσουν άμεσα και αποτελεσματικά. Η αξιολόγηση κινδύνου μπορεί επίσης να εφαρμοστεί στη διαδικασία προαγωγής. Ένας ναυτικός που πρόκειται να προαχθεί, μπορεί τεχνικά να εκπαιδευτεί πλήρως για τα νέα του καθήκοντα, αλλά ψυχολογικά να μην είναι έτοιμος. Μια σωστή αξιολόγηση μπορεί να προσδιορίσει τους τομείς που πρέπει το άτομο να υποστηριχθεί, προκειμένου να βοηθηθεί να γίνει καλύτερος αξιωματικός.
Οι αξιολογήσεις αυτές δεν είναι σε καμία περίπτωση κάτι που ο ναυτικός πρέπει να φοβάται ή να αποφεύγει. Κανείς δεν περιμένει πως τα αποτελέσματα ενός ατόμου θα βγουν τέλεια, χωρίς κανένα πρόβλημα και κανένα αξιόπιστο τεστ δεν είναι «περνάω ή κόβομαι». Με τις αξιολογήσεις αυτές οι οργανισμοί έχουν τα κατάλληλα εργαλεία να προγραμματίσουν μια ουσιαστική υποστήριξη προκειμένου να κάνουν τους ναυτικούς τους καλύτερους, πιο ευτυχισμένους και ασφαλείς.
Εδώ και δέκα χρόνια, η Filistos ASCOT, παρέχει αξιολόγηση και υποστήριξη, μεταξύ άλλων σε ναυτιλιακές εταιρείες σχετικά με τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στον χώρο εργασίας. Αυτό που βλέπουμε και το σημαντικότερο αυτό που οι πελάτες μας διαπιστώνουν, είναι ότι η πρόληψη είναι πολύ πιο αποδοτική, ασφαλής και παραγωγική, από το να αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα αφού προκύψει.
Κατά συνέπεια, η αξιολόγηση της ψυχικής υγείας, προσωπικότητας και συμπεριφοράς του ναυτικού, ανεξάρτητα από τη θέση του, διασφαλίζει την ασφάλεια του πληρώματος, του πλοίου, καθώς και την σιγουριά του οργανισμού πως έπραξε και πράττει όλα όσα είναι δυνατόν για την προστασία των παραπάνω.
