Του Καπτ. Γ. Γεωργούλη
Τα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, κοινώς ονομαζόμενα και Τουρκικά Στενά (εικόνα 1), είναι σήμερα από τις πιο πολυσύχναστες θαλάσσιες οδούς στον κόσμο και οι μόνες θαλάσσιες οδοί που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με αυτήν της Μεσογείου, ενώ περισσότερο από το 3% του παγκόσμιου εμπορίου πετρελαίου διέρχεται από αυτά.
Κατά μέσο όρο, 50.000 πλοία τον χρόνο διέρχονται μέσω των στενών ή περίπου 130 πλοία την ημέρα, με περίπου 20% να είναι δεξαμενόπλοια ή πλοία μεταφοράς υγροποιημένου αερίου. Το μέσο μέγεθος των πλοίων και των μεταφερόμενων φορτίων έχει αυξηθεί και μαζί αυξήθηκε και το συνολικό επίπεδο κινδύνου κατά τη διέλευση των πλοίων.
Εικόνα 1: Τα Στενά του Ελλησπόντου και του Βοσπόρου (Τουρκικά Στενά)
Πηγή: OCIMF Guidelines for Transiting the Turkish Straits (Second edition March 2021)
Προσέγγιση στην είσοδο των Δαρδανελίων με βορειοανατολική πορεία από το Αιγαίο και στο Στενό του Βοσπόρου με νότια πορεία από τη Μαύρη Θάλασσα
Οι προσεγγίσεις από το Αιγαίο για τα Δαρδανέλια και από τη Μαύρη Θάλασσα για τον Βόσπορο δεν περιλαμβάνουν σοβαρούς γεωγραφικούς κινδύνους. Ωστόσο, οι κανονισμοί της Υπηρεσίας Κυκλοφορίας Πλοίων (Vessel Traffic Services ‒ VTS) των στενών απαιτούν από τα πλοία να εισέρχονται σε ελεγχόμενη ζώνη για να δηλώσoυν την άφιξή τους πριν από τον διάπλου των στενών. Τα πλοία μπορούν στη συνέχεια είτε να αγκυροβολήσουν είτε να μείνουν στη θάλασσα παρασυρόμενα (adrift), περιμένοντας τον καθορισμένο από το VTS χρόνο διέλευσης. Τα αγκυροβόλια και οι περιοχές αναμονής είναι εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες, ενώ σε περίπτωση κλεισίματος των στενών, λόγω κακής ορατότητας για παράδειγμα, τα πλοία δημιουργούν συμφόρηση στην περιοχή, αυξάνοντας τον κίνδυνο σύγκρουσης. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση πλοίων σε αναμονή παρατηρείται συνήθως στην είσοδο του Αιγαίου στο Στενό των Δαρδανελίων.
Οι πλοίαρχοι παρατήρησαν ότι, ενώ ήταν σε αναμονή για να περάσουν βόρεια μέσω του Στενού των Δαρδανελίων κατά τη διάρκεια του χειμώνα, συνήθως επικρατούσαν βορειοανατολικοί άνεμοι. Το νησί Bozcaada προσφέρει καλό καταφύγιο για αγκυροβολία σε κατάσταση έρματος, εάν προβλέπεται παρατεταμένη περίοδος αναμονής.
Η είσοδος στο Στενό του Βοσπόρου από τον Εύξεινο Πόντο έχει περιορισμένες μόνο περιοχές αγκυροβολίας, οι οποίες είναι όλες απροστάτευτες από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες. Τα μεγάλα δεξαμενόπλοια που πλησιάζουν αυτή την είσοδο είναι συνήθως πλήρως φορτωμένα και προτιμούν την αναμονή στα ανοικτά νερά αρκετά βορειότερα από την είσοδο του διαύλου. Απαιτείται προσοχή για να αποφευχθούν συγκρούσεις με άλλα πλοία όταν η ορατότητα είναι περιορισμένη.
Η διέλευση των στενών αναστέλλεται για πλοία που μεταφέρουν επικίνδυνα φορτία όταν η ορατότητα είναι μικρότερη από 1 μίλι και για όλα τα πλοία όταν η ορατότητα είναι μικρότερη από 0,5 μίλι. Όταν η διέλευση των πλοίων επανεκκινεί μετά από μακρύ διάστημα αναστολής λειτουργίας, ο αριθμός των πλοίων που πρόκειται να εισέλθουν στα στενά αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο σύγκρουσης.
Η Θάλασσα του Μαρμαρά
Η Θάλασσα του Μαρμαρά βρίσκεται ανάμεσα στο Στενό του Βοσπόρου και το Στενό των Δαρδανελίων. Η απόσταση από το ένα στενό στο άλλο είναι περίπου 110 ναυτικά μίλια και ο διάπλους της δεν παρουσιάζει σημαντικούς κινδύνους πλοήγησης. Στη Θάλασσα του Μαρμαρά, η προσέγγιση των πλοίων από και προς τα δύο στενά συνήθως παρουσιάζει μεγαλύτερη κίνηση πλοίων από τις προσεγγίσεις από το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. Η προσέγγιση στο Στενό των Δαρδανελίων με νοτιοδυτική πορεία έχει περιορισμένο χώρο αγκυροβολίας και είναι κοντά στις λωρίδες κυκλοφορίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις και για τα αγκυροβολημένα αλλά και για τα πλοία που διέρχονται τον δίαυλο.
Η προσέγγιση στα Στενά του Βοσπόρου με βόρεια πορεία βρίσκεται δίπλα στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και συνήθως εκεί διασταυρώνονται οι λωρίδες κυκλοφορίας. Υπάρχει μεγάλος αριθμός πλοίων, συμπεριλαμβανομένων πολλών μικρών και μεγάλων δεξαμενόπλοιων, είτε αγκυροβολημένα είτε περιμένοντας να διέλθουν τον Βόσπορο προς βορρά.
Το Στενό των Δαρδανελίων (Çanakkale)
Το Στενό των Δαρδανελίων έχει μήκος περίπου 37 ναυτικά μίλια (εικόνα 2). Η διέλευση υπό κανονικές συνθήκες ορατότητας είναι σχετικά εύκολη, εκτός από δύο μεγάλες απότομες και κοντινές στροφές κοντά στην πόλη Çanakkale, όπου το πλάτος του στενού περιορίζεται μόλις στα 1.300 μ. Η πλοήγηση είναι, επομένως, λιγότερο επικίνδυνη απ’ ό,τι στο Στενό του Βοσπόρου, αν και υπάρχουν ισχυρά ρεύματα (έως πέντε κόμβοι).
Εικόνα 2: Το Στενό των Δαρδανελίων
Πηγή: OCIMF Guidelines for Transiting the Turkish Straits (Second edition March 2021)
Τα δρομολόγια των πορθμείων που μεταφέρουν επιβάτες και αυτοκίνητα εκτελούνται σε καθημερινή βάση καθημερινά μεταξύ Çanakkale στην ανατολική πλευρά και Eceabat και Kilitbahir στη δυτική πλευρά, αλλά δεν παρουσιάζουν την υψηλή κίνηση των πορθείων της Κωνσταντινούπολης. Στο υπόλοιπο τμήμα του Στενού των Δαρδανελίων, τα πλοία περνούν από αραιοκατοικημένη περιοχή με ελάχιστο φωτισμό στην ακτή τη νύχτα.
Μια νέα γέφυρα είναι υπό κατασκευή κοντά στο βόρειο άκρο του Στενού Çanakkale και οι πλοίαρχοι θα πρέπει να έχουν επίγνωση της κατασκευαστικής δραστηριότητας καθώς και των μελλοντικών επιπτώσεων στην ασφαλή ναυσιπλοΐα.
Το Στενό του Βοσπόρου
Το Στενό του Βοσπόρου έχει μήκος περίπου 17 ναυτικά μίλια και πλάτος περίπου 700 μ. στο στενότερο σημείο του. Έχει πολλές επικίνδυνες στροφές, όπου η κίνηση των πλοίων από την αντίθετη κατεύθυνση δεν είναι ορατή, λόγω της μορφολογίας της ξηράς, και απαιτεί αλλαγές πορείας έως και 80 μοίρες. Συνιστάται στα πλοία να συμπεριλάβουν στο σχέδιο πλου τις προβλέψεις για τις καιρικές συνθήκες, άνεμο και ροή ρεύματος, ιδίως όταν πρόκειται για πλοία όπου δεν επιβιβάζεται πλοηγός.
Εικόνα 3: Το Στενό του Βοσπόρου
Πηγή: OCIMF Guidelines for Transiting the Turkish Straits (Second edition March 2021)
Τα ρεύματα στο στενό μπορεί να είναι ισχυρά και μεταβλητά στην κατεύθυνση, όπως:
- Το επιφανειακό ρεύμα που ρέει από τη Μαύρη Θάλασσα προς τη Μεσόγειο με μέση ταχύτητα δύο έως τεσσάρων κόμβων, αλλά μπορεί να φτάσει τους επτά κόμβους με δυνατούς βόρειους ανέμους. Στον αντίποδα, οι ισχυροί νότιοι άνεμοι μπορούν να αποδυναμώσουν ή ακόμα και να αντιστρέψουν το επιφανειακό ρεύμα.
- Το υποθαλάσσιο ρεύμα με βόρεια κατεύθυνση που προκαλείται από τη χαμηλότερη πυκνότητα των υδάτων της Μαύρης Θάλασσας σε σύγκριση με την πυκνότητα των υδάτων του Αιγαίου συνήθως μεταξύ δύο και εννέα μέτρων κάτω την επιφάνεια με ταχύτητα έως και τρεις κόμβους.
Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η διέλευση των στενών απαιτεί εμπειρία από τους αξιωματικούς γέφυρας και δεξιότητες χειρισμών του πλοίου σε περιορισμένα νερά και διαύλους όπου αναπτύσσονται και οι δυνάμεις της αλληλεπίδρασης (interaction). Όταν το πλοίο ναυσιπλοεί με τον πλοηγό στη γέφυρα, πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια από τον πλοίαρχο ώστε ο πλοηγός να ενσωματώνεται με την είσοδό του στην ομάδα γέφυρας. Η πλοήγηση στα στενά δεν είναι υποχρεωτική, κάτι που μεταφέρει τη γνώση για τις επικρατούσες συνθήκες και τις επιπτώσειες τους στα χέρια του πλοιάρχου. Επομένως, ο πλοίαρχος, αν δεν έχει πρότερη εμπειρία στη διέλευση των στενών με αμφίδρομη κίνηση των πλοίων, καλό είναι να ζητάει πλοηγό και για τα δύο στενά ή να βρίσκεται εκπαιδευόμενος στο πλοίο υπό την επιτήρηση έμπειρου στα στενά πλοιάρχου τουλάχιστον στη μία κατεύθυνση, ώστε να αναλάβει τον έλεγχο του πλοίου στην επιστροφή.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, τεύχος Μαΐου 2021, σελ. 68.
Φωτό: ERDEM SAHIN/ ΑΠΕ-ΜΠΕ
