Του καπτ. Δημήτρη Καλαντίδη, Maritime Safety Manager, Latsco Marine Management Inc.
Δεδομένου ότι οι ναυτικοί και όσοι ασχολούνται με τη ναυτιλιακή βιομηχανία γνωρίζουν καλά τους ανθρώπινους παράγοντες που εμπλέκονται συνήθως σε ατυχήματα σύγκρουσης στη θάλασσα, αλλά και τα κατάλληλα αντίμετρα για να απαλειφθούν ως αιτία ατυχημάτων, γεννάται το εύλογο ερώτημα: Γιατί τα θαλάσσια ατυχήματα, συμπεριλαμβανομένων των συγκρούσεων, εξακολουθούν να συμβαίνουν με τόσο μεγάλη συχνότητα;
Ας δούμε πρώτα ποιοι είναι οι «ανθρώπινοι παράγοντες» που καταγράφονται πιο συχνά ως αιτίες στις συγκρούσεις πλοίων:
- Έλλειψη επίγνωσης της κατάστασης (situational awareness).
- Απροσεξία ή υπερβολική αυτοπεποίθηση.
- Ακατάλληλη παρακολούθηση και επιφυλακή, κατά τη διάρκεια της βάρδιας.
- Αποτυχία συμμόρφωσης με COLREG.
Τι πρέπει και τι θα μπορούσε να γίνει, ώστε να δούμε διαφορά στο μέλλον;
Τα πιο αποτελεσματικά μέσα και μέτρα, κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να επικεντρωθούν στην:
- Εκπαίδευση (education) και κατάρτιση (training).
- Κουλτούρα ασφάλειας (safety culture).
Αρχικά θα βοηθήσει να ξεχωρίσουμε την κατάρτιση από την εκπαίδευση. Με την κατάρτιση επικεντρωνόμαστε στην αποτελεσματικότητα των ανθρώπων για την εκπλήρωση ενός συγκεκριμένου καθήκοντος, ενώ στην εκπαίδευση περιλαμβάνεται η ανάπτυξη και η αλλαγή της στάσης και συμπεριφοράς των ενδιαφερομένων (safety attitude and behavior).
Με την κατάρτιση μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι όλα τα μέλη του πληρώματος θα εργάζονται αποτελεσματικά. Ωστόσο, με την εκπαίδευση μπορούμε να δημιουργήσουμε ομαδικό πνεύμα και θετική στάση απέναντι στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, όπως επίσης και αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς σε θέματα ασφαλούς ναυσιπλοΐας.
Εδώ αξίζει να σημειώσουμε ότι, ενώ όλοι οι αξιωματικοί γέφυρας έχουν επαρκώς εκπαιδευτεί στην αποφυγή συγκρούσεων, και τα πλοία είναι εξοπλισμένα με μοντέρνα ναυτιλιακά βοηθήματα, τέτοια ατυχήματα εξακολουθούν να συμβαίνουν με υψηλή συχνότητα. Αυτό το φαινόμενο μπορεί μόνο να αποδοθεί στη στάση του ίδιου του αξιωματικού απέναντι στην ασφάλεια.
Δεδομένου όμως ότι η στάση των ατόμων απέναντι στην ασφάλεια διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο της κουλτούρας ασφάλειας της εταιρείας στην οποία εργάζονται, η ανάπτυξη σωστής κουλτούρας ασφάλειας σε μια ναυτιλιακή εταιρεία είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του ρόλου που μπορεί να παίξει ο «ανθρώπινος παράγοντας».
Η προσπάθεια όμως για την αλλαγή στάσης και νοοτροπίας απαιτεί επίσης από τους ανθρώπους της εταιρείας (ναυτικούς και γραφείου) να αναπτύξουν δεξιότητες (soft skills) όπως ηγεσία (leadership), επίγνωση της κατάστασης (situation awareness), λήψη αποφάσεων (decision-making).
Είναι γνωστό και αποδεδειγμένο ότι, όταν οι ηγέτες, είτε στο πλοίο είτε στο γραφείο, επιδεικνύουν αφοσίωση στην ασφάλεια, μέσω της συμπεριφοράς τους και της λήψης αποφάσεων αυθεντικά (Lead by Example), και έχοντας μια υγιή δόση χρόνιας ανησυχίας (Chronic Uneasy) που τους κρατάει σε εγρήγορση και τους βοηθάει να παίρνουν αποφάσεις την κατάλληλη στιγμή στο σωστό επίπεδο, τότε η κουλτούρα της ασφάλειας βελτιώνεται αποτελεσματικά.
Είναι σημαντικό να επαναλάβουμε ότι η εκπαίδευση και η κατάρτιση δεν πρέπει να επικεντρώνονται μόνο στην αναβάθμιση και στην επικαιροποίηση των τεχνικών δεξιοτήτων και γνώσεων, αλλά και στην ανάπτυξη μιας στάσης και νοοτροπίας ασφάλειας, η οποία θα πρέπει να καλλιεργείται συνεχώς και δυναμικά.
Συνδυαστικά, θα πρέπει επίσης να αναπτυχθεί ο επαγγελματισμός των ναυτικών, συμπεριλαμβανομένης της αίσθησης της αξίας, της ηθικής, της ευγένειας και του σεβασμού.
Καταλήγοντας, είναι πεποίθησή μου ότι, εάν το προσωπικό, είτε στη θάλασσα είτε στο γραφείο, έχει μια δυνατή συνείδηση και στάση, αλλά και μια θετική και ενεργητική συμπεριφορά σε θέματα ασφάλειας, τότε η εμπλοκή του ανθρώπινου παράγοντα σε όλα τα θαλάσσια ατυχήματα και συμβάντα, συμπεριλαμβανομένων των συγκρούσεων, θα μειωθεί σημαντικά.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, τεύχος Ιουνίου- Ιουλίου 2021, σελ.82.
