του καπτ. Γεωργίου Γεωργούλη
Η Ινδονησία, η χώρα με τις μεγαλύτερες εξαγωγές βιομηχανικού άνθρακα στον κόσμο, μετά τη διαπίστωση ότι οι προμήθειες σε άνθρακα στους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής της υποχώρησαν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, προχώρησε τον περασμένο Ιανουάριο σε μηνιαία απαγόρευση των εξαγωγών άνθρακα με στόχο τη διασφάλιση της παροχής ενέργειας και την αποφυγή διακοπών στην ηλεκτροδότηση.
Σταδιακά η χώρα άρχισε να επιτρέπει τις εξαγωγές, για τις εταιρείες εξόρυξης που έχουν εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις τους στην εγχώρια αγορά (Domestic Market Obligation), οι συνέπειες όμως από την απαγόρευση πιθανότατα θα απασχολήσουν για αρκετό καιρό τη ναυτιλιακή βιομηχανία και τους εμπλεκόμενους στις ναυλώσεις των πλοίων για τη μεταφορά φορτίων άνθρακα από την Ινδονησία.
Πιο συγκεκριμένα, αναμένεται ένας σοβαρά διογκωμένος αριθμός απαιτήσεων για τον χρόνο των σταλιών(laytime)/επισταλιών(demurrages) για τα πλοία που βρίσκονταν υπό ναυλώσεις κατά ταξίδι κατά το διάστημα της απαγόρευσης. Το επιχείρημα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ναυλωτές για να περιορίσουν τις αποζημιώσεις από τις επισταλίες που προέκυψαν από την απαγόρευση είναι αυτό της ανωτέρας βίας (force majeure). Η ανωτέρα βία είναι αρχή του αστικού δικαίου, αλλά στο Αγγλικό δίκαιο υπό το οποίο συνήθως επιλύονται ναυτιλιακές απαιτήσεις, ο παραπάνω όρος ερμηνεύεται κατά συνθήκη. Εξαιτίας αυτού, τα εμπλεκόμενα μέρη την εφαρμόζουν συχνά αναφερόμενοι σε γεγονότα που θα «μπορούσαν» να συνιστούν ανωτέρα βία. Πολλές ναυλώσεις κατά ταξίδι προσδιορίζουν σε ρήτρα εξαίρεσης τις απρόβλεπτες καταστάσεις που είναι πιθανό να ισοδυναμούν με ανωτέρα βία, επιτρέποντας την μη τήρηση υποχρεώσεων που απορρέουν από το ναυλοσύμφωνο. Η ίδια ρήτρα θα καθορίζει και ποιες θα είναι οι συνέπειες ενός γεγονότος ανωτέρας βίας για τα εμπλεκόμενα μέρη, οι οποίες μπορεί να ποικίλλουν: από την αναστολή της εκτέλεσης της ναύλωσης έως την παροχή του δικαιώματος καταγγελίας του ναυλοσυμφώνου.
Όμως το ερώτημα για το αν η απαγόρευση των εξαγωγών άνθρακα που επέβαλλε η Ινδονησία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως γεγονός ανωτέρας βίας είναι υπαρκτό. Και τελικά αν ισχύει αυτό, θα εξαιρεθεί αυτός ο χρόνος από τον υπολογισμό των σταλιών και θα απαλλαχθούν οι ναυλωτές από την υποχρέωση καταβολής επισταλιών; Σαφώς, είναι θέμα διατύπωσης της ρήτρας στο ναυλοσύμφωνο ενώ οι ναυλωτές θα προσπαθήσουν να εντάξουν την απόφαση της κυβέρνησης της Ινδονησίας στον ορισμό των σχετικών ρητρών.
Από την άλλη πλευρά, οι ιδιοκτήτες θα ισχυριστούν ότι μια γενικόλογη ρήτρα εξαίρεσης δεν είναι ούτε συγκεκριμένη ούτε αρκετά σαφής ώστε να εφαρμοστεί περαιτέρω ως εξαίρεση από τον χρόνο των σταλιών και των επισταλιών.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ναυλοσύμφωνα των ναυλώσεων κατά ταξίδι στις τυπικές φόρμες τους δεν περιλαμβάνουν διακοπές στον χρόνο των σταλιών λόγω καθυστερήσεων στη φόρτωση ενός φορτίου, το επιχείρημα της ανωτέρας βίας φαίνεται να εκπίπτει τουλάχιστον για τις σταλίες/επισταλίες.
Τέλος, στην απίθανη περίπτωση που η ρήτρα ανωτέρας βίας μπορεί τελικά να εφαρμοστεί και να επιτύχει για λογαριασμό των ναυλωτών διακοπή του χρόνου των σταλιών, τότε για τα πλοία που πριν την εφαρμογή της απαγόρευσης είχαν περάσει στις επισταλίες πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή «once on demurrage, always on demurrage». Δηλαδή η διακοπή του χρόνου των σταλιών δεν πρόκειται να περάσει στις επισταλίες, επομένως στον χρόνο των επισταλιών θα υπολογιστεί και ο χρόνος μέσα στον οποίο ίσχυε και η απαγόρευση.
Στα δε πλοία υπό χρονοναύλωση το επιχείρημα των ναυλωτών είναι ότι ο χρόνος της απαγόρευσης της Ινδονησίας στις εξαγωγές άνθρακα πρέπει να υπολογιστεί ως χρόνος εκτός μίσθωσης(off hire). Το επιχείρημα αυτό φαίνεται να εκπίπτει εύκολα γιατί σε όλες τις τυπικές μορφές χρονοναυλοσυμφώνων οι ρήτρες εκτός μίσθωσης πουθενά δεν περιλαμβάνουν την καθυστέρηση για την φόρτωση /εκφόρτωση με κυβερνητικές αποφάσεις. Ακόμα και με τη διατύπωση «και άλλες αιτίες» σε κάποιες λίστες για ρήτρες εκτός μίσθωσης, σε καμία περίπτωση δεν εμπίπτει η απαγόρευση των εξαγωγών σε αυτές.
