Των:
Καθ. Θεόδωρου Συριόπουλου – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δρος Μιχάλη Τσατσαρώνη – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
MSc Γεωργίας Μπούρα – Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Δρος Σταύρου Καραμπερίδη – University of Plymouth
Η διεθνής χρηματοοικονομική κρίση του 2008 και η συνακόλουθη παγκόσμια οικονομική ύφεση οδήγησαν στην ανάγκη καθορισμού νέων όρων χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, με ιδιαίτερη έμφαση στις αρχές του υπεύθυνου δανεισμού και του ελέγχου του πιστωτικού κινδύνου, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί σημαντικά η τραπεζική χρηματοδότηση ανά την υφήλιο. Παράλληλα, οι υψηλές περιβαλλοντικές κανονιστικές απαιτήσεις δημιούργησαν πρόσθετα κόστη στις επιχειρήσεις, οι οποίες άρχισαν να στρέφονται και σε εξωτραπεζικές πηγές χρηματοδότησης. Το φαινόμενο αυτό παρατηρήθηκε έντονα στη ναυτιλιακή βιομηχανία, η οποία αποτελεί κλάδο με πολύ υψηλές ανάγκες δανεισμού, έντονη μεταβλητότητα, σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και απαιτητικά κανονιστικά πλαίσια.
Υπό αυτά τα δεδομένα, στις 18 Ιουνίου 2019, έντεκα διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί υπέγραψαν τα Poseidon Principles, δηλαδή ένα κοινό πλαίσιο δράσης, σύμφωνα με το οποίο η υιοθέτηση και η εφαρμογή περιβαλλοντικών στόχων από τις ναυτιλιακές εταιρείες αποτελούν πλέον αυστηρή προϋπόθεση για την περαιτέρω χρηματοδότησή τους. Η ευθυγράμμιση των ναυτιλιακών εταιρειών με τους ως άνω περιβαλλοντικούς στόχους συνδέεται άμεσα με το Annex VI της MARPOL σχετικά με τις εκπομπές αερίων ρύπων και καθίσταται μετρήσιμη μέσω του IMO’s Data Collection System.
Ήδη σήμερα η Poseidon Principles Association αριθμεί 29 μέλη, που αντιπροσωπεύουν πάνω από $185 δισ. της παγκόσμιας ναυτιλιακής χρηματοδότησης, μεταξύ των οποίων τραπεζικοί κολοσσοί, όπως οι BNP Paribas, Société Générale, Citi και ABN Amro, ενώ η εφαρμογή των Poseidon Principles επεκτείνεται διαρκώς.
Το χρηματοοικονομικό περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκαν τα Poseidon Principles
Η ναυτιλιακή βιομηχανία παρουσιάζει υψηλές κεφαλαιακές απαιτήσεις σε όλους τους τομείς της, από τις αγοραπωλησίες και τις ναυλώσεις πλοίων μέχρι τις επισκευές ή τη διάλυσή τους. Η παραδοσιακή πηγή χρηματοδότησης της ναυτιλίας ήταν πάντα ο τραπεζικός τομέας, μέσω ποικίλων πιστωτικών προϊόντων, όπως δάνεια και ομόλογα. Η οικονομική κρίση του 2008, όμως, βρήκε το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα ιδιαίτερα εκτεθειμένο στη ναυτιλιακή χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα να εκκινήσει μια προσπάθεια συρρίκνωσης του ναυτιλιακού χαρτοφυλακίου από τις τράπεζες. Παράλληλα, η επιβολή κανονισμών όπως οι «Βασιλεία ΙΙ» (2006) και «Βασιλεία ΙΙΙ» (2010) ενέτεινε ακόμα περισσότερο τις διαδικασίες εξασφάλισης των κεφαλαιακών ροών και των επενδυτών.
Το κενό που δημιουργήθηκε από τον περιορισμό της τραπεζικής χρηματοδότησης στον δυτικό κόσμο άφησε χώρο στην εμφάνιση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, προερχομένων κυρίως από την Άπω Ανατολή, υπό τη μορφή εταιρειών leasing ή private equity funds, που άδραξαν την ευκαιρία να εισέλθουν στη ναυτιλιακή βιομηχανία και να εισφέρουν τις κεφαλαιακές ροές που είχαν προς επένδυση. Μάλιστα, οι εν λόγω χρηματοδότες αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ευέλικτοι και κατάλληλοι για μακροχρόνια χρηματοδότηση, έστω και με αυξημένα κόστη. Με αυτόν τον τρόπο παρατηρήθηκε έντονα μια μετακίνηση από τις παραδοσιακές δυτικές τραπεζικές πηγές χρηματοδότησης, στις εξωτραπεζικές πηγές της Ανατολής.
Οι χρηματοοικονομικές επιδράσεις των Poseidon Principles στις ναυτιλιακές επιχειρήσεις
Οι όροι περιβαλλοντικής εναρμόνισης των ναυτιλιακών εταιρειών, που επιβάλλονται από τα Poseidon Principles, αναμενόταν εξαρχής ότι θα επηρεάσουν έντονα τη χρηματοοικονομική τους απόδοση. Το πρόσθετο κόστος για τον εκμοντερνισμό του παγκόσμιου στόλου [υπολογίζεται στα 99.800 πλοία περίπου (UNCTAD, 2021)] εκτιμάται ότι θα αγγίξει τα $3,4 τρισ. για τα επόμενα 30 χρόνια (Stopford, 2020), που σημαίνει αυξημένες ανάγκες χρηματοδότησης, η οποία θα περάσει σε μεγάλο βαθμό και πάλι μέσα από «πράσινα» κριτήρια.
Πλέον δρομολογούνται παραγγελίες νέων, πιο «καθαρών» πλοίων, τα οποία αυτή τη στιγμή αποτελούν μόνο το 3,5% του παγκόσμιου στόλου, ενώ αυτό το νούμερο θα ανέλθει στο 27% του παγκόσμιου στόλου (βάσει της χωρητικότητας) τα επόμενα χρόνια1, σύμφωνα με τις παραγγελίες και την προώθηση προς διάλυση των παρωχημένων ρυπογόνων πλοίων. Το τελευταίο στοιχείο μειώνει το προσδόκιμο της οικονομικής ζωής του υφιστάμενου στόλου, από το οποίο εξαρτάται η κερδοφορία των επενδυτών (Thanopoulou, 2010). Παράλληλα, επιδιώκεται η αναβάθμιση του στόλου σε πιο πράσινο και φιλικό προς το περιβάλλον, με την τοποθέτηση scrubbers ή με τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων.
Η μετάβαση των πλοίων στη νέα εποχή καθίσταται αναγκαία και διαφαίνεται ότι μικρές ναυτιλιακές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις που δεν έχουν πρόσβαση σε μεγάλα κεφάλαια θα δυσκολευτούν περισσότερο να επιβιώσουν σε αυτό το απαιτητικό περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, οι αυξημένες δαπάνες που προκύπτουν θα μετακυλιστούν αναγκαστικά στους ναυλωτές και τελικώς στους καταναλωτές, καθόσον θα αυξηθούν τα μεταφορικά κόστη. Μια πρόβλεψη του Stopford είναι ότι τα ναύλα σε επίπεδο τριακονταετίας θα ανέρχονται κατά μέσο όρο σε τουλάχιστον £15.000 την ήμερα, ούτως ώστε να αποπληρωθούν οι πράσινες επενδύσεις στον παγκόσμιο στόλο.
Τα Poseidon Principles από νομική σκοπιά
Η ευθυγράμμιση των ναυτιλιακών εταιρειών με τους περιβαλλοντικούς στόχους του ΙΜΟ στο πλαίσιο των Poseidon Principles επιτυγχάνεται μέσω της αντίστοιχης συμβατικής ρήτρας (standard covenant clause) που προστίθεται στις συμβάσεις πράσινης χρηματοδότησης από τα μέλη-χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς. Η χρήση της προδιατυπωμένης αυτής ρήτρας δεν είναι υποχρεωτική για τα μέλη-δανειστές, αποτελεί όμως τη βασική κατευθυντήρια γραμμή και συνιστάται ως η καταλληλότερη. Η βασική υποχρέωση των ναυτιλιακών εταιρειών που λαμβάνουν χρηματοδότηση είναι η παροχή όλων των απαιτούμενων πληροφοριών σχετικά με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των πλοίων τους, προκειμένου να διαπιστωθεί η εναρμόνισή τους με τους τιθέμενους στόχους.
Το βασικό χαρακτηριστικό των Poseidon Principles είναι ότι δεν έχουν κανονιστική ισχύ, αλλά δημιουργούν αμιγώς συμβατική υποχρέωση και αποτελούν καθαρό market based measure. Έχουν ως βάση την ιδιωτική δικαιοπρακτική βούληση, έστω και αν στην ουσία «επιβάλλονται» από το ισχυρό συμβαλλόμενο μέρος, που είναι οι χρηματοδότες. Η έντονη διάδοσή τους και η επέκταση της εφαρμογής τους από βασικούς χρηματοδοτικούς παίκτες της αγοράς δεν καταλείπουν περιθώρια διαφοροποίησής τους σε αυστηρότητα και σημαντικότητα από τις διεθνείς νομοθετικές-κανονιστικές απαιτήσεις.
Η ποσοτική ανάλυση του φαινομένου «Poseidon Principles» κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής τους
Η πρώτη και μοναδική καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων χρηματοδότησης βάσει των Poseidon Principles που πραγματοποιήθηκε (Boura, 2020) ανέδειξε σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτά τέθηκαν σε εφαρμογή αλλά και τη μετεξέλιξη αυτού του περιβάλλοντος κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής τους.
Στο διάγραμμα 1 αποτυπώνονται οι πηγές χρηματοδότησης (μέσω δανείων) ενός δείγματος 38 ναυτιλιακών εταιρειών κατά το έτος 2019, οπότε και υπεγράφησαν τα Poseidon Principles. Το 90,59% της χρηματοδότησης των εταιρειών προήλθε από τραπεζικές πηγές (για το 51,51% δεν κατονομάζεται η πηγή), ενώ μόνο το 9,41% της χρηματοδότησης των ως άνω εταιρειών προήλθε από εξωτραπεζικές πηγές.
Περαιτέρω, στο διάγραμμα 2 αποτυπώνονται τα ποσά της χρηματοδότησης των 38 ναυτιλιακών εταιρειών του δείγματος κατά το έτος 2019, πριν και μετά την υπογραφή των Poseidon Principles στις 18 Ιουνίου. Η χρηματοδότηση που ακολούθησε την υπογραφή των Poseidon Principles κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2019 και χορηγήθηκε με βάση αυτά ήταν διπλάσια από τη χρηματοδότηση που προηγήθηκε της υπογραφής τους, γεγονός που καταδεικνύει ότι το νέο πλαίσιο χρηματοδότησης όχι μόνο δεν περιόρισε τον τραπεζικό δανεισμό, αλλά αντιθέτως τα συμβαλλόμενα μέρη αποδέχθηκαν με θετικό τρόπο τη νέα συμβατική ρήτρα, ενώ οι ναυτιλιακές εταιρείες είναι πρόθυμες να εναρμονιστούν τεχνολογικά και χρηματοοικονομικά με τις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις.
Επιπλέον, στα διαγράμματα 3 και 4 παρουσιάζονται τα ποσοστά της χρηματοδότησης των εταιρειών του δείγματος από μέλη και μη μέλη της Poseidon Principles Association, πριν και μετά την υπογραφή στις 18/6/2019. Τα ποσοστά αυτά δεν διαφοροποιήθηκαν ιδιαίτερα πριν και μετά την ως άνω ημερομηνία, που σημαίνει ότι τα Poseidon Principles όχι μόνο δεν απέτρεψαν, αλλά ούτε καν περιόρισαν την τραπεζική χρηματοδότηση των ναυτιλιακών εταιρειών.
Τέλος, σύμφωνα με το διάγραμμα 5, μόνο το 7,89% των εταιρειών του δείγματος έκαναν μνεία για τα Poseidon Principles στις ετήσιες αναφορές του έτους 2019, ενώ το 81,58% αυτών περιέλαβαν το Annex VI της MARPOL στους πιστωτικούς τους κινδύνους.
Την ως άνω μελέτη της ναυτιλιακής χρηματοδότησης υπό τους όρους των Poseidon Principles κατά το πρώτο έτος εφαρμογής τους, οι συγγραφείς του παρόντος (Syriopoulos et al., 2021) εμπλούτισαν με τα νέα δεδομένα που κατέγραψαν κατά τα επόμενα έτη, έως και τον Μάιο του 2021. Η νέα έρευνα οδήγησε σε εξίσου ενδιαφέροντα συμπεράσματα, καθόσον άρχισε ήδη να παρατηρείται η επέκταση της εφαρμογής των Poseidon Principles σε α) χρηματοδότες της Άπω Ανατολής και β) εξωτραπεζικούς δανειστές.
Στο διάγραμμα 6 αποτυπώνεται η γεωγραφική προέλευση των μελών της Poseidon Principles Association, τα οποία το 2019 προέρχονταν κατεξοχήν από τον δυτικό κόσμο, ήδη όμως μέσα στο επόμενο έτος παρουσιάστηκε έντονη μετακίνηση προς την Ασία. Συγκεκριμένα, κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής των Poseidon Principles συμμετείχαν σε αυτά 17 τράπεζες της Δύσης και μόνο μία της Ασίας, καθόσον οι τράπεζες της Ανατολής αντιμετώπισαν διστακτικά τους περιορισμούς στη χρηματοδότηση που συνδέονται με το περιβάλλον. Οι συστηματικές προσπάθειες επέκτασης και διάδοσης των Poseidon Principles, αλλά και οι θετικές αντιδράσεις της κεφαλαιαγοράς στις πράσινες χρηματοδοτήσεις, έπεισαν τελικώς τις τράπεζες της Άπω Ανατολής και ειδικότερα της Ιαπωνίας. Έτσι, τον επόμενο χρόνο προσχώρησαν σε αυτά άλλα πέντε μέλη από την Ασία, έναντι τεσσάρων από τη Δύση, ανεβάζοντας το ποσοστό συμμετοχής τους από 6% σε 22%.
Παράλληλα, στο διάγραμμα 7 αποτυπώνεται χαρακτηριστικά και η επέκταση των Poseidon Principles σε εξωτραπεζικούς, ιδιώτες δανειστές-funds, μετά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής τους, οι οποίοι ανήλθαν από δύο (11%) το 2019 σε τέσσερις (15%) το 2021.
Είναι φανερό ότι η είσοδος των Ασιατών παικτών στην παγκόσμια ναυτιλιακή χρηματοδότηση αλλοιώνει την κλασική εξάρτηση της ναυτιλίας από τα παραδοσιακά δυτικά χρηματοδοτικά εργαλεία, παραμένει όμως σε σύγκλιση με τις διεθνείς περιβαλλοντικές απαιτήσεις.
Τα Poseidon Principles, με την άμεση αποδοχή τους από τις ναυτιλιακές εταιρείες και τους χρηματοδοτικούς οργανισμούς παγκοσμίως και τη ραγδαία διάδοση της εφαρμογής τους μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, αποτελούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα πράσινης χρηματοδότησης, η οποία είναι πλέον μονόδρομος για τη ναυτιλιακή βιομηχανία.
Βιβλιογραφία:
- Boura, G. (2020), “Poseidon Principles: the impact on shipping finance”, hellanicus.lib.aegean.gr
- Stopford, M. (2020), Three Maritime Scenarios 2020-2050, Seatrade Maritime, Informa Markets.
- Syriopoulos, T., Tsatsaronis, M., Boura, G., Gavalas, D. (2021). “Poseidon Principles”: The impact on shipping finance, 29th Conference of the International Association of Maritime
- Economists (IAME), 25-27 November 2021, Rotterdam.
- Thanopoulou, H. (2010), “Investing in twenty-first century shipping: an essay on perennial constraints, risks and great expectations”, Chapter 23 in Grammenos, C., The handbook of maritime economics and business (2nd ed.), London: Lloyd’s of London Press, σελ. 663
- UNCTAD (2021), Review of Maritime Transport, σελ. xvi.
Η παραπάνω συνέντευξη δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουνίου 2022 των Ναυτικών Χρονικών.
Αποκτήστε το τεύχος Ιουνίου των Ναυτικών Χρονικών πατώντας εδώ.
