της Κατερίνας Σκουρτανιώτη, Managing Director της VENLYS Maritime Specialisation Services
Τα ναυτικά ατυχήματα είναι συνήθως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού αρκετών διαφορετικών παραγόντων, που μπορεί να ποικίλλουν, από αμιγώς τεχνικά αίτια και αστοχίες (π.χ. μηχανικές βλάβες) μέχρι πιο πολύπλοκα και σύνθετα αίτια, που σχετίζονται με το περιβάλλον ή τους ανθρώπους. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις εμπλέκεται, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ο άνθρωπος, που υπεισέρχεται σε ολόκληρο το φάσμα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση και τη λειτουργία του πλοίου, τόσο για την αλυσίδα δραστηριοτήτων που αναλαμβάνει το πλήρωμα πάνω στο πλοίο όσο και για τους υπαλλήλους στα γραφεία μιας ναυτιλιακής εταιρείας, το ναυπηγείο όπου κατασκευάζεται το πλοίο, τους νομοθέτες, κ.λπ.
Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι, λοιπόν, ο ακρογωνιαίος λίθος της ναυτιλιακής βιομηχανίας, αλλά και το καθοριστικότερο συστατικό της, ώστε όλες οι επιχειρηματικές δραστηριότητες να εκτελούνται με συνέπεια, ασφάλεια και ακρίβεια. Είναι παράδοξο ωστόσο το ότι η εκπαίδευση του προσωπικού των περισσότερων ναυτιλιακών εταιρειών σε παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση ανθρώπινου λάθους και στην αναπόφευκτη μετατροπή του, παρότι αποκτά συνεχώς περισσότερη προσοχή, παραμένει ακόμη σε επίπεδα που μπορούν να βελτιωθούν περαιτέρω.
Η πρόσφατη πανδημία φαίνεται πως επιτάχυνε την άμεση διασύνδεση του ανθρώπινου παράγοντα και της τεχνολογίας και μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε ότι χρειάζεται πλέον πιο εξειδικευμένη εκπαίδευση των ανθρώπων, αλλά και ανάπτυξη των μη τεχνικών δεξιοτήτων (soft skills), όπως κριτική σκέψη, σωστή επικοινωνία, αντίληψη κατάστασης, προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα του ανθρώπου. Αν μάλιστα συνδυαστούν όλα τα παραπάνω, τότε αυξάνεται η ικανότητα για λήψη αποφάσεων σε ένα περιβάλλον που συνεχώς μεταβάλλεται, καταγράφονται συνεχώς νέοι κίνδυνοι και όλοι επικεντρώνονται στην αξία των δεδομένων και της πληροφορίας, που συχνά μπορεί να είναι είτε ελλιπής είτε αποσπασματική είτε, τέλος, μη συμβατή μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων μερών και συστημάτων.
Η προσπάθεια του ναυτιλιακού κλάδου να μειώσει τα ατυχήματα οφείλει να επικεντρώνεται στη μελέτη του ανθρώπινου παράγοντα και στην πολυποίκιλη εμπλοκή του στην αλυσίδα των γεγονότων. Αλλά πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο από την πλευρά της πρόληψης; Πολύ κρίσιμο ερώτημα, όπου ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν η επαγγελματική εκπαίδευση, η διεξαγωγή ρεαλιστικών σεμιναρίων προσομοίωσης και ασκήσεων, η αντικειμενική αξιολόγηση του περιβάλλοντος εργασίας ή η επιλογή προσωπικού με τα κατάλληλα κριτήρια.
Για να μειωθεί ο αριθμός των συμβάντων και των ατυχημάτων, είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η κατανόηση γύρω από τις αιτίες που προκαλούν το ανθρώπινο λάθος. Επιπλέον, πρέπει να καταλάβουμε καλύτερα τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση του ανθρώπου σε σχέση με τα τεχνικά συστήματα τα οποία χειρίζονται καθώς και τις συνθήκες που επικρατούν σε ένα τέτοιο εργασιακό περιβάλλον.
Έννοιες όπως οι δεξιότητες, οι ικανότητες, η κουλτούρα ασφάλειας, η οργανωτική κουλτούρα της επιχείρησης και η ανθρώπινη απόδοση κυριαρχούν και θα κυριαρχήσουν στη μελέτη του ανθρώπου μέσα στη βιομηχανία μας και στην άμεση σύνδεσή του(ς) σε σχέση με την ασφάλεια, ναυτική/θαλάσσια και επαγγελματική. Οι συνθήκες αλλάζουν, οι τεχνολογίες εξελίσσονται, νέοι κίνδυνοι εμφανίζονται, καινοτόμα επιχειρηματικά μοντέλα προωθούνται – όλα αυτά συνομολογούν ότι ο τρόπος που αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος (ιδιαίτερα σε σχέση με την ασφάλεια) θα αλλάξει και αυτός δραστικά, αν δεν έχει ήδη γίνει κάτι τέτοιο.
Τι χρειάζεται όμως για να επιτευχθεί αυτή η μετάβαση; Δύσκολη ερώτηση, που έχει μια περισσότερο δύσκολη απάντηση. Όμως, είναι σίγουρο ότι ο ρόλος και τα καθήκοντα του ανθρώπου πρέπει να είναι στο επίκεντρο των διαδικασιών, ότι επιβάλλεται πλέον να υπάρχει δομημένη προσέγγιση της αξιολόγησης και της μελέτης του ανθρώπου στις αλυσίδες γεγονότων και σε ατυχήματα. Να υπάρχουν, όπως λέμε, οι κατάλληλοι υποδοχείς στα σχετικά συστήματα. Τι σημαίνει όμως αυτό; Τα αποτελέσματα πρέπει να διαχέονται, να μπορούν να αξιολογηθούν και να αξιοποιηθούν δημιουργικά. Γιατί, όπως είπαμε και παραπάνω, η εμπιστοσύνη και η προσεκτική διάθεση δεδομένων μπορούν να αποτελέσουν το κλειδί της λύσης για πολλαπλά προβλήματα.
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουνίου 2022 των Ναυτικών Χρονικών.
Αποκτήστε το τεύχος Ιουνίου των Ναυτικών Χρονικών πατώντας εδώ.
