Παρατηρητήριο ακτοπλοΐας δημιούργησαν το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, υπό την ομπρέλα του προγράμματος «ENIRISST+».
Η ψηφιακή εφαρμογή, μέσω της οποίας λειτουργεί το Παρατηρητήριο, ονομάζεται ferrywatchers – ferrywatchers.aegean.gr και στόχο έχει την συγκέντρωση αξιολογήσεων από χρήστες της ακτοπλοϊας. Ο χρήστης εισαγάγει δεδομένα όπως το δρομολόγιο που πραγματοποίησε, την εταιρεία που ανήκει το πλοίο, τη χρονολογία του ταξιδιού, την ώρα αναχώρησης, τον τύπο του πλοίου (ταχύπλοο ή συμβατικό) την κατηγορία του εισιτηρίου, το αν είχε όχημα, την τιμή του εισιτηρίου, και τον βαθμό ικανοποίησης από τη συχνότητα των δρομολογίων της συγκεκριμένης ακτοπλοϊκής σύνδεσης, τη συνέπεια στις αφιξο-αναχωρήσεις, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, τη χρονιά διάρκεια του ταξιδιού σε σχέση με την απόσταση και την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών από τα πληρώματα.
Η συγκεκριμένη εφαρμογή σχετίζεται με την δημιουργία βάσης δεδομένων και ενός ψηφιακού χώρου για την ακτοπλοΐα ο οποίος θα περιλαμβάνει πρωτογενή δεδομένα για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των ακτοπλοϊκών υπηρεσιών, η επιλογή των οποίων θα γίνεται από εργαστήρια με εμπλεκόμενα μέρη και πολίτες (citizens science). Η εφαρμογή έχει σχεδιαστεί να είναι φιλική, έξυπνη και δυναμική ώστε οι συμμετέχοντες να αξιολογούν και να επαναξιολογούν τη λειτουργία της, αναδεικνύοντας σημεία βελτίωσης ή εμπλουτισμού.
Για την εγκυρότητα των ευρημάτων, προβλέπονται τοπικές δράσεις για την επαλήθευση, την εκπαίδευση και εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών, την οργάνωση των διαδικασιών για την επιβεβαίωση των δεδομένων από τη πλευρά του κλάδου (triangulation).
Τα οφέλη από τη χρήση της εφαρμογής είναι πολλαπλά τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Το όφελος αρχικά, είναι των χρηστών καθώς με τη συγκέντρωση δεδομένων και την επεξεργασία τους από έναν ανεξάρτητο φορέα, όπως είναι το Πανεπιστήμιο, αυξάνουν τη γνώση αλλά και τη δύναμη επιρροής τους. Το Δημόσιο έχει ένα εργαλείο άμεσης αξιολόγησης πολιτικών και μέτρων. Η Αυτοδιοίκηση μπορεί να αποκτήσει ένα πολύτιμο εργαλείο για εκπόνηση αναπτυξιακών πολιτικών με στόχο την ελκυστικότητα και την βιωσιμότητα. Οι δε ακτοπλοϊκές εταιρείες έχουν ένα αξιόπιστο εργαλείο αξιολόγησης των παρεχόμενων υπηρεσιών, που αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για την στρατηγική τους.
Επιπλέον, η συγκεκριμένη εφαρμογή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθότι στοχεύει στη βελτίωση του ελληνικού ακτοπλοϊκού προϊόντος. Σημειώνεται πως η ελληνική ακτοπλοΐα αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο κλάδο δημοσίου ενδιαφέροντος στην Ευρώπη. ενώ αποτελεί τον βασικό συντελεστή ενίσχυσης της συνοχής των ελληνικών νησιών -θέμα καθοριστικής εθνικής σημασίας- καθώς διακινεί περίπου 40 εκατομμύρια επιβάτες και 3 εκατομμύρια οχήματα. Αυτό το μεταφορικό έργο εκτελείται από 28 εταιρείες με 100 ακτοπλοϊκά πλοία που εξυπηρετούν καθημερινά 115 νησιά της χώρας.
Η αγορά της ακτοπλοΐας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις σήμερα, καθώς υπάρχει επείγουσα ανάγκη για την υιοθέτηση βιώσιμων πολιτικών που επηρεάζουν τη λειτουργία των επιχειρήσεων. Οι προκλήσεις αυτές συνδέονται κυρίως με τις εκπομπές αερίων από τα πλοία. Παράλληλα, οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες των τελευταίων ετών και η δυσκολία στη χρηματοδότηση για την κατασκευή νέων πλοίων, έχει δημιουργήσει προκλήσεις στη βιωσιμότητα τόσο των μικρών όσο και των μεγάλων επιχειρήσεων του τομέα.
Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν τη σημαντικότητα παρακολούθησης της αγοράς με στόχο τόσο τη βέλτιστη εξυπηρέτηση των χρηστών, όσο και τη διασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού.
Το επίπεδο αποδοτικότητας της μετάβασης του κλάδου της ακτοπλοΐας από τον κρατικό παρεμβατισμό στη ρύθμιση της αγοράς μπορεί να εκτιμηθεί από το ύψος των κρατικών ενισχύσεων σε σχέση με το παρασχεθέν μεταφορικό έργο.
Η βασική παράμετρος για την επιτυχή μετάβαση είναι το επίπεδο των τιμών. Σε αυτήν την περίπτωση, τα κύρια κριτήρια για τον προσδιορισμό των προϋποθέσεων απελευθέρωσης των τιμών σε μια ακτοπλοϊκή γραμμή (σύνδεση μεταξύ ενός ή περισσότερων προορισμών) είναι ο συνολικός αριθμός επιβατών που μεταφέρονται ετησίως και ο συνολικός αριθμός ανεξάρτητων εταιρειών που παρέχουν υπηρεσίες στην εν λόγω γραμμή. Αυτά τα κριτήρια είναι ουσιώδη για την διασφάλιση λειτουργίας υγιούς ανταγωνισμού του τομέα. Παράλληλα, δεν καθορίζονται κριτήρια ή κάποια συγκεκριμένη μεθοδολογία ή πρακτική για τον έλεγχο ύπαρξης εναρμονισμένων πρακτικών. Τέλος, δεν παρέχεται επαρκής τεκμηρίωση για τον καθορισμό των τιμών των ανώτατων ναύλων.
