Του καθ. Ιωάννη Θεοτοκά, προέδρου του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά*
Η ναυτιλία, ιδιαίτερα η χύδην φορτηγός ναυτιλία και η ναυτιλία τακτικών γραμμών, είναι ένας παγκοσμιοποιημένος κλάδος, τον οποίο αποτελούν επιχειρήσεις που αντλούν τους παραγωγικούς συντελεστές τους από την παγκόσμια αγορά και προσφέρουν τις μεταφορικές υπηρεσίες τους σε αυτήν. Συνεπώς, οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις δεν αντιμετωπίζουν γεωγραφικούς
περιορισμούς τόσο στην απόκτηση των πόρων τους, όσο και στη διάθεση των υπηρεσιών τους. Ωστόσο, η ναυτιλιακή βιομηχανία, όπως αναφέρθηκε ήδη, δεν είναι ενιαία, αλλά αποτελείται από επιμέρους αγορές-τομείς. Στη διάκριση των αγορών μπορεί να βασιστεί και μια πρώτη διάκριση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων, δηλαδή να χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο η ειδίκευση των στόλων τους και, κατά συνέπεια, το είδος των θαλάσσιων μεταφορικών υπηρεσιών που προσφέρουν. Μπορούν, λοιπόν, να διακριθούν οι ακόλουθες κατηγορίες επιχειρήσεων:
- Με ειδίκευση στη χύδην φορτηγό ναυτιλία (bulk shipping), οι οποίες διαχειρίζονται τα πλοία μεταφοράς χύδην υγρών και ξηρών φορτίων.
- Με ειδίκευση στη ναυτιλία τακτικών γραμμών (liner shipping), οι οποίες διαχειρίζονται και δρομολογούν τα πλοία μεταφοράς μοναδοποιημένων φορτίων σε γραμμές που συνδέουν διάφορους λιμένες.
- Με ειδίκευση στην επιβατηγό ναυτιλία (passenger shipping), οι οποίες διαχειρίζονται πλοία που μεταφέρουν επιβάτες.
- Διαφοροποιημένης εξειδίκευσης, που διαχειρίζονται πλοία πολλών εξειδικεύσεων και δραστηριοποιούνται σε περισσότερες αγορές.
Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε αγοράς και των διαφορετικών οργανωτικών και διοικητικών αναγκών που αυτή δημιουργεί στις επιχειρήσεις, η οργάνωση και οι επιμέρους λειτουργίες κάθε ομάδας επιχειρήσεων μπορεί να διαφοροποιούνται. Για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις τακτικών γραμμών δεν διαχειρίζονται μόνο πλοία, αλλά και γραμμές που συνδέουν διάφορα λιμάνια μεταξύ τους, στις οποίες δρομολογούν τα πλοία τους. Σε πολλές περιπτώσεις διαχειρίζονται, επίσης, τερματικούς σταθμούς λιμένων και άλλες υποδομές ξηράς. Το χαρακτηριστικό αυτό και ο τρόπος με τον οποίο καθορίζει την οργάνωση και διοίκησή τους θα αναλυθούν σε επόμενο κεφάλαιο. Παρά τις διαφορές μεταξύ των επιχειρήσεων, το βασικό αντικείμενο δραστηριότητας κάθε ναυτιλιακής επιχείρησης είναι κοινό: η διαχείριση των πλοίων για την παροχή θαλάσσιων μεταφορικών υπηρεσιών. Το ίδιο ισχύει και για τις βασικές λειτουργίες τους. Αυτό αφορά σε μεγαλύτερο βαθμό τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στις αγορές της ναυτιλίας τακτικών γραμμών και της χύδην φορτηγού ναυτιλίας, τις οποίες κατά κύριο λόγο εξετάζουμε στο βιβλίο αυτό.
Άλλα κριτήρια που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη διάκριση των επιχειρήσεων είναι το εύρος και ο βαθμός ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων τους. Τα κριτήρια αυτά αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται οι επιχειρήσεις. Υπάρχουν επιχειρήσεις που επιλέγουν την εξειδίκευση σε μια δραστηριότητα και άλλες που επιλέγουν μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων. Υπάρχουν επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται μόνο σε έναν τομέα της ναυτιλίας, άλλες που δραστηριοποιούνται σε περισσότερους τομείς-αγορές της ναυτιλίας και άλλες που, εκτός από τη ναυτιλία, δραστηριοποιούνται και σε άλλες βιομηχανίες. Ταυτόχρονα, θαλάσσιες μεταφορικές υπηρεσίες προσφέρουν και επιχειρήσεις που δεν ασχολούνται αποκλειστικά με τη ναυτιλία. Μια περαιτέρω
διάκριση των ναυτιλιακών επιχειρήσεων, κατά συνέπεια, μπορεί να βασιστεί στο στοιχείο αυτό. Μπορούν, λοιπόν, οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τη φύση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος που τις διέπει και το βαθμό ανεξαρτησίας ή ολοκλήρωσης (integration) των δραστηριοτήτων τους σε οριζόντια ολοκληρωμένες, κάθετα ολοκληρωμένες και διαφοροποιημένες.
Με βάση τα κριτήρια του εύρους των δραστηριοτήτων τους και του βαθμού ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων αυτών, οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις χωρίζονται στις εξής τέσσερις κατηγορίες:
- Επιχειρήσεις θυγατρικές μεγάλων βιομηχανικών ή εμπορικών ομίλων, όπως είναι οι εταιρείες πετρελαίου, οι εταιρείες παραγωγής χάλυβα και οι εταιρείες φρούτων, οι οποίες, κατά κανόνα, παρέχουν θαλάσσιες μεταφορικές υπηρεσίες στη μητρική εταιρεία. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις των εταιρειών παραγωγής φρούτων, όπως η Dole ή η Chiquita. Η Dole Ocean Cargo (www.doleoceancargo.com), για παράδειγμα, διαχειρίζεται ιδιόκτητα και ναυλωμένα πλοία ψυγεία, καθώς και μεταφορικό εξοπλισμό προκειμένου να παρέχει μεταφορικές υπηρεσίες στη μητρική εταιρεία Dole.
- Επιχειρήσεις κάθετης ανάπτυξης σε τομείς σχετικούς με τη ναυτιλία, όπως η ναυλομεσιτεία, η προώθηση φορτίων κ.λπ., με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Wallenius Wilhelmsen Logistics.
- Αποκλειστικά μεταφορικές επιχειρήσεις, που διαχειρίζονται στόλους οι οποίοι αποτελούνται από έναν τύπο πλοίων, ή περισσότερους, και ασχολούνται αποκλειστικά με την παροχή θαλάσσιων μεταφορικών υπηρεσιών. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει το μεγαλύτερο ποσοσό των επιχειρήσεων της χύδην φορτηγού ναυτιλίας που διαχειρίζονται στόλους μικρού και μεσαίου μεγέθους.
- Διαφοροποιημένες επιχειρήσεις, που δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα στη ναυτιλία και σε μη ναυτιλιακούς τομείς, όπως η Mitsui OSK Lines. Είναι πιθανό επιχειρήσεις της κάθε μιας από τις παραπάνω κατηγορίες να επιλέξουν να μην εκτελούν στο εσωτερικό τους τις λειτουργίες που είναι απαραίτητες για τη διαχείριση του στόλου τους, αλλά να αναθέτουν σε τρίτες επιχειρήσεις την ευθύνη αυτή. Να συνεργάζονται δηλαδή με άλλες ναυτιλιακές επιχειρήσεις, που όπως θα αναλυθεί στο κεφάλαιο 11, χωρίς να έχουν ιδιοκτησιακή σχέση με τα πλοία, αναλαμβάνουν τη διαχείρισή τους για λογαριασμό των πλοιοκτητών.
Στην περίπτωση της ελληνόκτητης ναυτιλίας, οι περισσότερες επιχειρήσεις, με βάση το εύρος και το βαθμό ολοκλήρωσης των δραστηριοτήτων τους, ανήκουν στην τρίτη κατηγορία, των ανεξάρτητων μεταφορέων που ασχολούνται αποκλειστικά με την παροχή θαλάσσιων μεταφορικών υπηρεσιών. Κατά κανόνα, δημιουργούνται ως καθαρά μεταφορικές επιχειρήσεις, με αποκλειστικό έργο την απόκτηση και διαχείριση πλοίων. Oι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων αυτών, άτομα ή οικογένειες, σε πολλές περιπτώσεις αναπτύσσουν και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες, οι οποίες όμως, κατά κανόνα, δεν συνδέονται οργανωτικά με τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Καταγράφεται ένα ποσοστό επιχειρήσεων οι οποίες στην πορεία επεκτείνονται σε τομείς είτε σχετικούς με τη ναυτιλιακή διαχείριση, προχωρώντας σε μερική καθετοποίηση των δραστηριοτήτων τους, είτε σε τομείς εκτός ναυτιλίας. Για παράδειγμα, η ναυτιλιακή επιχείρηση Golden Union, η οποία διαχειρίζεται στόλο panamax και capesize bulk carriers, ελέγχει εταιρείες που ασχολούνται με τις ναυλώσεις, την προώθηση φορτίων και τα logistics, την πρακτόρευση, τις
προμήθειες πλοίων, την αποθήκευση, τη διάθεση ανταλλακτικών, τα ταξίδια και τον τουρισμό κ.ά. Oι θυγατρικές αυτές εταιρείες παρέχουν υπηρεσίες στη μητρική, αλλά μπορεί να λειτουργούν ταυτόχρονα και ανταγωνιστικά στην αγορά προσφέροντας τις υπηρεσίες τους, σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα κατέχουν ηγετική θέση στον τομέα τους.
Αντίστοιχα, η εταιρεία Star Bulk Carriers (www.starbulk.com) ίδρυσε τον Οκτώβριο του 2017 τη θυγατρική εταιρεία Star Logistics, που έχει σαν αντικείμενο την εξυπηρέτηση του τελικού χρήστη, συνδέοντας την προέλευση με τον τελικό προορισμό των ξηρών φορτίων, ενώ η εταιρεία Navios Maritime Holding (www.navios.com) λειτουργεί τη θυγατρική εταιρεία Navios South American Logistics (www.navioslogistics.com) στη Νότια Αμερική με αντικείμενο την αποθήκευση και τη θαλάσσια μεταφορά φορτίων. O αριθμός των ελληνικών ναυτιλιακών επιχειρήσεων που συνδέονται με ευρύτερους βιομηχανικούς ή εμπορικούς ομίλους ήταν, και εξακολουθεί να είναι, περιορισμένος. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται ναυτιλιακές επιχειρήσεις που συνδέονται με βιομηχανικούς ομίλους, όπως η τσιμεντοβιομηχανια Τιτάν (www.titan.gr). Παράλληλα, ένα σχετικά μικρό ποσοστό ελληνόκτητων ναυτιλιακών επιχειρήσεων ανήκει σε διαφοροποιημένους επιχειρηματικούς ομίλους, με δραστηριότητες σε διάφορους τομείς στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, οι οποίοι είτε επεκτάθηκαν σε ναυτιλιακές δραστηριότητες στην πορεία είτε ξεκίνησαν με ναυτιλιακές δραστηριότητες και επεκτάθηκαν αργότερα και σε άλλους τομείς. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν, για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις Avin International (www.avin.gr), Aegean Bulk (www.aegeanbulk.gr), Consolidated Marine Management (www.cmm.gr), M-Maritime (www.m-maritime.com), Metrostar Management Corp. (www.metrostar.gr), Tsakos Shipping and Trading (www.tcsm.gr), Enterprises Shipping and Trading (www.estsa.gr), Costamare Inc. (www.costamare.com), Almi Tankers (www.almitankers.gr), Teo Shipping Corp. κ.ά. Μικρός σχετικά αριθμός επιχειρήσεων έχει επεκτείνει, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, τις δραστηριότητές του στην εμπορική διαχείριση πλοίων, αλλά και φορτίων. Oι επιχειρήσεις αυτές αναλαμβάνουν συμβόλαια εργολαβικής μεταφοράς φορτίων, για την εκτέλεση των οποίων ναυλώνουν πλοία ανεξάρτητων πλοιοκτητών.
*Οι πληροφορίες για το παραπάνω άρθρο αντλήθηκαν από το βιβλίο «Οργάνωση και διοίκηση ναυτιλιακών επιχειρήσεων», του καθ. Ιωάννη Θεοτοκά (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 3η έκδοση, Σεπτέμβριος 2019), σσ. 11-19.Αποκτήστε το βιβλίο πατώντας εδώ
