Συνέντευξη του καθ. Ιωάννη Γκόλια, διοικητή του Ιδρύματος Ευγενίδου
Ποιες είναι οι αλλαγές που υπαγορεύονται στα μαθησιακά αποτελέσματα της ναυτικής εκπαίδευσης από τις εφαρμογές των συνεχών τεχνολογικών εξελίξεων στη ναυτιλία;
Ο στόχος της ναυτικής εκπαίδευσης είναι να παρέχει γνώσεις και δεξιότητες για τη δημιουργία ικανών και αποτελεσματικών ναυτικών στελεχών. Το ναυτικό αυτό εργασιακό δυναμικό θα πρέπει να ικανοποιεί τις τρέχουσες ανάγκες και εκείνες του εγγύς μέλλοντος αλλά και να μπορεί να αντιμετωπίζει τις πολύ διαφορετικές μελλοντικές που προκύπτουν από την είσοδο της συνεχώς εξελισσόμενης τεχνολογίας στη ναυτιλιακή βιομηχανία. Είναι επομένως σαφές ότι ένας βασικός άξονας της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι να μάθει στους σπουδαστές πώς να μαθαίνουν. Να αναπτύξουν δηλαδή τον δικό τους αυτοδύναμο τρόπο μελέτης και μάθησης, που θα τους επιτρέψει να είναι διαχρονικά εκπαιδευόμενοι και επομένως διαχρονικά αποτελεσματικοί επαγγελματίες.
Η ανάγκη αυτή προκύπτει από την εφαρμογή μιας συνεχούς ροής νέων και συνεχώς εξελισσόμενων τεχνολογιών σε διάφορους τομείς της ναυτιλιακής βιομηχανίας.
Οι στόχοι μείωσης των οξειδίων του άνθρακα και τα νέα όρια εκπομπών θείου που επιβάλλονται από τους νέους διεθνείς περιβαλλοντικούς κανονισμούς αποτελούν έναν από τους βασικούς μοχλούς εφαρμογής νέων τεχνολογικών εξελίξεων. Στην κατεύθυνση αυτή θα απαιτηθούν γνώσεις και δεξιότητες σχετικά με μηχανές υβριδικής λειτουργίας ή μηδενικών ρύπων, καθώς και σχετικά με τον υπολογισμό και την καταγραφή των ρύπων. Θα απαιτηθούν επίσης γνώσεις για θέματα εφοδιαστικής, για θέματα μεθόδων βελτιστοποίησης της εκμετάλλευσης των πλοίων, και βέβαια για θέματα εφαρμογής συστημάτων διαχείρισης απόδοσης.
Σημαντικές όμως είναι και οι απαιτούμενες μελλοντικές δεξιότητες που αναδύονται από την καταλυτική είσοδο των ψηφιακών εφαρμογών στη ναυτιλία. Μερικές από αυτές αναφέρονται ενδεικτικά παρακάτω.
Το πλήρωμα πρέπει να μπορεί να κατανοεί σε βάθος τα πολύπλοκα συστήματα επί του πλοίου, για να είναι σε θέση να υποστηρίξει την συνδυασμένη λειτουργία τους. Η θέση του πλοίου, οι ελιγμοί, η ταχύτητα, η κατανάλωση καυσίμου, η κατάσταση του φορτίου και άλλες σημαντικές παράμετροι θα είναι δυνατόν να παρακολουθούνται και να αξιολογούνται και από κέντρα ελέγχου στη στεριά. Ο διαχειριστής των στοιχείων αυτών σε ένα τέτοιο κέντρο θα μπορεί αναλύοντας τα δεδομένα, να συμβουλεύει τους αξιωματικούς επί του πλοίου για μια σειρά σημαντικών θεμάτων, όπως η πλοήγηση, οι καιρικές συνθήκες, η προβλεπόμενη κατανάλωση καυσίμου και οι διαδικασίες κατά την άφιξη στο λιμάνι. Θα απαιτηθούν επομένως προχωρημένες δεξιότητες στην ανάλυση και χρήση μεγάλου όγκου και μεγάλης διαφορετικότητας δεδομένων για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας του πλοίου.
Σημαντική επίσης ικανότητα θα θεωρείται η ύπαρξη των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την «συνεργασία» με τα συστήματα υπολογιστών που αλληλοεπιδρούν με την λειτουργία των αυτόνομων συστημάτων επί του πλοίου. Η ανάγκη αυτή θα προκύψει από το γεγονός ότι η αυτονομία και τα προηγμένα συστήματα υποστήριξης επί του σκάφους θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται. Δεν αναμένεται βέβαια η λειτουργία πλοίων χωρίς πλήρωμα σε αξιόλογη κλίμακα τις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα οδηγήσει σε αυξανόμενη χρήση αυτόνομων συστημάτων επί του πλοίου και η δυνατότητα αλληλεπίδρασης του πληρώματος με τα πολύπλοκα αυτά συστήματα θα γίνει επιτακτική ανάγκη.
Τέλος, ιδιαίτερη σημασία για την ναυτιλιακή βιομηχανία θα αποκτήσουν οι δεξιότητες που απαιτούνται για την υποστήριξη της ανάπτυξης της ναυτιλιακής επιχειρηματικής δραστηριότητας με χρήση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι ψηφιακές εφαρμογές. Η συνδεσιμότητα μεγάλων κέντρων πληροφοριών και στοιχείων της προσφοράς και της ζήτησης της αγοράς, η επέκταση του διαδικτύου των πραγμάτων, η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, θα απλοποιήσουν και θα κάνουν ασφαλέστερη την αλυσίδα εφοδιασμού. Παράλληλα θα μειώσουν την γραφειοκρατία στην αλυσίδα αξίας των υπηρεσιών με την συνεχώς επεκτεινόμενη εφαρμογή της τεχνολογίας block-chain. Όλα τα παραπάνω ενισχύουν την διαδικαστική δομή των επιχειρηματικών πράξεων, ενώ παράλληλα μειώνουν το κόστος συναλλαγής.
Το Ίδρυμα Ευγενίδου έχει επικεντρωθεί εδώ και πολύ καιρό στην ενσωμάτωση στα μαθησιακά αποτελέσματα της ναυτικής εκπαίδευσης των νέων τεχνολογιών και των νέων τεχνικών δεξιοτήτων που απαιτούνται σε όλες σχεδόν τις δραστηριότητες της ναυτικής βιομηχανίας.
Στην προσπάθεια αυτή αποτελεί πεποίθηση ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός της ναυτικής εκπαίδευσης, που έχει ήδη ξεκινήσει, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην αναβάθμιση του εκπαιδευτικού προγράμματος και τον εναρμονισμό του με τις αναμενόμενες τεχνολογικές εξελίξεις. Το Ίδρυμα έχει ήδη προχωρήσει σε μια σειρά δράσεων, που οδηγούν στην παραγωγή του απαιτούμενου νέου εκπαιδευτικού ψηφιακού υλικού, το οποίο, εκτός από το διαδραστικό ψηφιακό βιβλίο, περιλαμβάνει και άλλα ψηφιακά εργαλεία, όπως εικονική πραγματικότητα, εφαρμογές προσομοίωσης, διαδραστικές διαδικασίες μάθησης κ.λπ. Τα παραπάνω αναλύθηκαν και αξιολογήθηκαν σε πιλοτική εφαρμογή που ολοκληρώθηκε για αντιπροσωπευτικά μαθήματα της ναυτικής εκπαίδευσης στις ΑΕΝ. Στην εφαρμογή αυτή αναπτύχθηκε παράλληλα και πλατφόρμα επιμόρφωσης των εκπαιδευτών για την διαμόρφωση του «ψηφιακού» μαθήματος.
Ποια σχετική βαρύτητα νομίζετε ότι πρέπει να δοθεί από τις ναυτικές σχολές στην απόκτηση τεχνικών (hard) και οριζόντιων/προσωπικών (soft) δεξιοτήτων (skills) με βάση τις επερχόμενες εξελίξεις στην ναυτιλία;
Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, προκύπτει ότι οι τεχνικές δεξιότητες (hard skills) που είναι ήδη σήμερα απαραίτητες για τη διασφάλιση της ασφαλούς και αποτελεσματικής λειτουργίας των πλοίων, θα αποκτήσουν στα επόμενα χρόνια καθοριστική σημασία για έναν μεγάλο αριθμό διαφορετικών τομέων της ναυτιλιακής βιομηχανίας, όπως η ναυσιπλοΐα, η λειτουργία και συντήρηση των κινητήρων, ο χειρισμός φορτίου, οι διαδικασίες ασφαλείας και η συμμόρφωση με τους ναυτιλιακούς κανονισμούς. Προκύπτει κατά συνέπεια αβίαστα, ότι λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας οι τεχνικές δεξιότητες θα γίνουν στα επόμενα χρόνια η αναμφισβήτητη κρίσιμη μάζα του κλάδου, στηρίζοντας όλες σχεδόν τις σημαντικές λειτουργίες του και διασφαλίζοντας την αξιοπιστία και την ασφάλεια των θαλάσσιων μεταφορών. Είναι επομένως προφανές ότι οι ναυτικές σχολές θα πρέπει να προωθούν με προτεραιότητα τις τεχνικές δεξιότητες ως ακρογωνιαίο λίθο των εκπαιδευτικών τους προγραμμάτων.
Σημειώνεται πάντως ότι ενώ οι τεχνικές δεξιότητες είναι αναμφίβολα ζωτικής σημασίας για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών και καθηκόντων επί των πλοίων, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ναυτιλιακών επιχειρήσεων και οι αναμενόμενες τεχνολογικές/επιχειρησιακές αλλαγές υπαγορεύουν ότι η απόκτηση οριζόντιων/προσωπικών δεξιοτήτων (soft skills) θα εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για το ναυτιλιακό προσωπικό. Η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των μελών του πληρώματος, η προσαρμοστικότητα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, η ηγεσία σε καταστάσεις κρίσης και η ικανότητα συνεργασίας σε διαφορετικές ομάδες είναι κρίσιμες πτυχές για την εξασφάλιση επιτυχημένων ναυτιλιακών λειτουργιών.
Παραμένει επομένως αναγκαίο οι ναυτικές σχολές να προωθούν την καλλιέργεια των οριζόντιων δεξιοτήτων παράλληλα με τις τεχνικές δεξιότητες, με στόχο την ολιστική εκπαίδευση ναυτιλιακού προσωπικού ικανού για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα αντιμετωπίσει η ναυτιλιακή βιομηχανία τα επόμενα χρόνια.
Είναι γεγονός ότι το πλήρωμα ενός πλοίου αποτελείται από άτομα διαφορετικών γενεών με γνώσεις διαφορετικών εποχών, με διαφορετικές συμπεριφορές, και με διαφορετικές μαθησιακές δυνατότητες αποδοχής της συνεχώς μεταβαλλόμενης απαιτούμενης γνώσης. Πώς μπορεί η επιμόρφωση να γεφυρώσει το χάσμα αυτό, που αναμένεται να διευρυνθεί στο μέλλον;
Ήδη, αλλά και πιο έντονα στο μέλλον, το πλήρωμα ενός πλοίου αποτελείται από άτομα που προέρχονται από διαφορετικές γενιές και φέρουν διαφορετικά επίπεδα γνώσεων και μαθησιακές ικανότητες. Αυτή η ποικιλομορφία δημιουργεί ένα χάσμα στον τρόπο που αντιλαμβάνονται και διαχειρίζονται τη συνεχώς εξελισσόμενη γνώση που απαιτείται οι εργαζόμενοι στο ναυτικό περιβάλλον. Η επιμόρφωση επομένως αναδεικνύεται σε έναν κρίσιμο παράγοντα για την κάλυψη αυτού του χάσματος και τη δημιουργία ενός ομοιογενούς και αποδοτικού περιβάλλοντος εργασίας στο πλοίο.
Οι γενιές που μπορεί να συναντηθούν σήμερα επί του πλοίου ομαδοποιούνται στις παρακάτω κατηγορίες:
Baby Boomers (1946-1964): Εκτιμούν την εμπειρία και τα προγράμματα που σχετίζονται με το εργασιακό τους ιστορικό. Επωφελούνται περισσότερο από προγράμματα αναβάθμισης δεξιοτήτων που αναγνωρίζουν τον πλούτο των γνώσεών τους, ενώ παράλληλα τους εισάγουν στις νέες τεχνολογίες και τάσεις.
Γενιά X (1965-1980): Γνωστοί για την ανεξαρτησία και την προσαρμοστικότητά τους. Συχνά προτιμούν διαδικτυακά μαθήματα και διαδραστικές μαθησιακές διδασκαλίες. Για την γενιά αυτή οι ευέλικτες επιλογές εκπαίδευσης είναι πιο αποτελεσματικές.
Millennials (1981-1996): Μεγάλωσαν στην ψηφιακή εποχή και μπορούν να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της τεχνολογίας. Εκπαιδεύονται αποτελεσματικότερα με πλατφόρμες μάθησης με μορφή παιχνιδιού, συνοπτικής μορφής μαθησιακό περιεχόμενο, και διαδραστικά ψηφιακά εργαλεία.
Γενιά Z (1997-2012): Είναι εγγενείς στο τεχνολογικό περιβάλλον και λειτουργούν με συνεχή διαδικτυακή συνδεσιμότητα. Εκπαιδεύονται αποτελεσματικότερα σε περιβάλλον διαδραστικό με οπτική ύλη και εμπλοκή, με χρήση βίντεο και εμπειριών εικονικής πραγματικότητας.
Για να μπορέσει επομένως η επιμόρφωση να ανταποκριθεί σε αυτήν την πρόκληση, είναι σημαντικό να υπάρχει μια διαρκής προσπάθεια να προσαρμοστούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των μελών του πληρώματος. Αυτό σημαίνει την ανάπτυξη εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων που λαμβάνουν υπόψη τις διαφορετικές μαθησιακές προσεγγίσεις και τις γνώσεις των ατόμων, όπως περιγράφηκαν συνοπτικά παραπάνω.
Οι διαφορετικές γενιές διαφοροποιούνται και στους τρόπους επικοινωνίας. Η επιμόρφωση επομένως είναι σκόπιμο να περιλαμβάνει συναντήσεις εργασίας για καθοδήγηση, με συμμετοχή εργαζομένων διαφορετικών προσεγγίσεων, ώστε να γεφυρωθούν τα κενά επικοινωνίας που υπάρχουν. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα μπορούν να περιλαμβάνουν ομαδικές δραστηριότητες και σενάρια συνεργασίας που θα ενισχύουν την ομαδικότητα και την αλληλοκατανόηση των μελών του πληρώματος. Με τον τρόπο αυτό η εκπαίδευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για την προώθηση του διαλόγου και της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ των διαφορετικών γενεών.
Παράλληλα, η διατήρηση ενός ανοιχτού κλίματος επικοινωνίας και ανάδειξης των ιδεών μπορεί να συμβάλει στην ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών μεταξύ όλων των μελών του πληρώματος. Η ενθάρρυνση της ανοιχτής συζήτησης και του διαλόγου μέσα από επιμορφωτικές δραστηριότητες θα επιτρέψει σε όλα τα μέλη του πληρώματος να μοιράζονται χωρίς επιφυλάξεις τις γνώσεις και τις εναλλακτικές απόψεις τους, προωθώντας έτσι την αμοιβαία μάθηση και την συνεπακόλουθη σύγκλιση αντιλήψεων και προσεγγίσεων.
Τέλος, σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας κοινής βάσης γνώσεων και προσέγγισης για όλα τα μέλη του πληρώματος μπορεί να διαδραματίσει η επιμόρφωση του προσωπικού με την αναλυτική θεώρηση του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν συγκεκριμένα συμβάντα στο παρελθόν (retroactive education). Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων που περιλαμβάνουν την εκ των υστέρων ανάλυση αντιμετώπισης πραγματικών συμβάντων με απαιτήσεις σε βασικές δεξιότητες και γνώσεις. Η ανάλυση αυτή μπορεί να επαναλαμβάνεται για κάθε συμβάν, ώστε να υπεισέρχεται στις αποφάσεις των επαναλήψεων η εμπειρία που αποκτήθηκε με τις προηγούμενες αναλύσεις ή και με μερική τροποποίηση κάποιων παραμέτρων για διεύρυνση των πεδίων συνεργασίας στην πράξη.
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στο Τεύχος Απριλίου 2024 των Ναυτικών Χρονικών.
Το Τεύχος Απριλίου 2024 μπορείτε να το αποκτήσετε πατώντας εδώ.
