Κυριάκος Ψυρρής, Claims Manager στην Hellenic Hull
Οι κυρώσεις δεν είναι κάτι καινούριο — έχουν διαμορφώσει την ιστορία εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι πρώτες καταγεγραμμένες οικονομικές κυρώσεις χρονολογούνται από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, όταν η Αθήνα εξέδωσε το «Μεγαρικό Ψήφισμα». Αυτός ο οικονομικός αποκλεισμός απαγόρευε στην πόλη-κράτος των Μεγάρων το εμπόριο εντός της Αθηναϊκής/Δηλιακής Συμμαχίας, αποκόπτοντάς την από ζωτικής σημασίας εμπορικές δραστηριότητες και παραλύοντας την οικονομία της. Ωστόσο, δεν επρόκειτο απλώς για ζήτημα εμπορικό· ήταν μια στρατηγική πράξη εκδίκησης. Τα Μέγαρα είχαν ταχθεί υπέρ της Σπάρτης στις παραμονές του Μεγάλου Πελοποννησιακού Πολέμου, και η Αθήνα απάντησε με οικονομικό πόλεμο —ένα γεωπολιτικό εργαλείο που παραμένει ισχυρό μέχρι και σήμερα.
Αυτή η σύντομη ιστορία από την αρχαιότητα φαίνεται οικεία κυρίως λόγω του τριετούς πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, των διαφόρων περιφερειακών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή και των εντάσεων μεταξύ Κίνας και Ταϊβάν. Οι κυρώσεις βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο των πολιτικών στρατηγικών των μεγάλων οικονομικών δυνάμεων, μετατρεπόμενες de facto σε ένα βασικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Εντύπωση προκαλεί το ότι μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι το τέλος του Φεβρουαρίου του 2025 είχε εγκρίνει 16 πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες μόνο τον Ιανουάριο του 2025 στοχοποίησαν 183 πλοία, επηρεάζοντας δραστικά το 42% των συνολικών ρωσικών εξαγωγών αργού πετρελαίου δια θαλάσσης. Δεδομένου ότι οι κυρώσεις στοχεύουν εξ ορισμού την εμπορική δραστηριότητα, οι παρενέργειές τους σχετίζονται άμεσα με τη ναυτιλία και τις ναυτασφάλειες.
Οι αρχές επιβολής κυρώσεων εστιάζουν όλο και περισσότερο στον ναυτιλιακό τομέα, πιέζοντας ιδιοκτήτες, διαχειριστές και Ασφαλιστές να υιοθετήσουν εκτεταμένες διαδικασίες δέουσας επιμέλειας (due diligence), κάτι που περιπλέκει περαιτέρω τη διαχείριση των κινδύνων. Τούτο το εντεινόμενο ενδιαφέρον στις κυρώσεις έχει δημιουργήσει μια νέα κατάσταση για (αντ)Ασφαλιστές, οι οποίοι πλέον αντιμετωπίζουν μια νέα πραγματικότητα, καθώς πρέπει να διεξάγουν εξαντλητικούς ελέγχους και να διατηρούν συστήματα και διαδικασίες είτε για να αποφεύγουν την ασφάλιση νομικών προσώπων υπό κυρώσεις εξ αρχής, είτε για να απέχουν από την πληρωμή απαιτήσεων, όταν οι κυρώσεις επιβάλλονται εν μέσω της διάρκειας ενός ασφαλιστηρίου συμβολαίου. Επιπλέον, τα ασφαλιστήρια συμβόλαια ενημερώνονται συνεχώς με διατάξεις σχετικά με παράνομες δραστηριότητες των ασφαλισμένων, και οι Ασφαλιστές απαιτείται να προσαρμόζονται συνεχώς σε νέες μορφές συμβάσεων. Η λίστα των προκλήσεων είναι εκτενής και περιλαμβάνει:
- Τη συχνότητα επιβολής και ανανέωσης των κυρώσεων,
- Τις διαφορές στην προσέγγιση και ερμηνεία ανάμεσα σε διαφορετικές δικαιοδοσίες,
- Το συχνό φαινόμενο των αντιφατικών κειμένων επιβολής κυρώσεων και
- Την ανάγκη των Ασφαλιστών να είναι σε διαρκή επαγρύπνηση για τους διαχειριστές στόλων, που χρησιμοποιούν τεχνολογικά μέτρα για να παρακάμψουν τις επιβληθείσες κυρώσεις (π.χ. παραποίηση AIS, πλαστογράφηση εγγράφων και παραποίηση συστημάτων παγκόσμιας πλοήγησης), προκειμένου να επιτύχουν επικερδές εμπόριο πέρα από τα όρια της ισχύουσας νομοθεσίας.
Καθώς η ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνεται, οι κυρώσεις των Αθηναίων αποδείχθηκαν κάπως αναποτελεσματικές. Μπορεί να γονάτισαν οικονομικά κάποιες πόλεις κράτη, αλλά ιδωμένες μακροπρόθεσμα, επιτάχυναν το ξέσπασμα του πολέμου, οδηγώντας τελικά στην ήττα τους από τους Σπαρτιάτες. Αν και δεν αναμένεται το ίδιο στις μέρες μας, ορισμένες δυσμενείς και απρόβλεπτες συνέπειες των κυρώσεων για τη ναυτιλία και τη ναυτασφαλιστική βιομηχανία είναι ήδη εμφανείς.
Οι Ασφαλιστές απαγορεύεται να παρέχουν κάλυψη σε δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο πάνω από το όριο τιμής των 60 δολαρίων ανά βαρέλι, γεγονός που ωθεί κάποιους πλοιοκτήτες να αναζητούν εναλλακτικούς δρόμους για κέρδος. Μια τέτοια περίπτωση συνιστά η δημιουργία του αποκαλούμενου «σκιώδους στόλου», που αποτελείται από παλαιά πλοία με περιορισμένη ή ανύπαρκτη ασφαλιστική κάλυψη, τα οποία αναλαμβάνουν τη μεταφορά προϊόντων υπό καθεστώς κυρώσεων με υψηλότερη αμοιβή. Παρότι αναμενόμενο, υπάρχουν σημαντικά ζητήματα που απασχολούν τους Ασφαλιστές.
Εκτός από το γεγονός ότι τέτοιες πρακτικές ακυρώνουν ουσιαστικά το νόημα των κυρώσεων ως εργαλείων απομόνωσης, πρέπει να σημειωθεί ότι ο «σκιώδης» ή «σκοτεινός» στόλος αποτελείται από έναν άγνωστο αριθμό πλοίων (σύμφωνα με πηγές ξεπερνούν τα 1.100 πλοία παγκοσμίως), τα οποία έχουν δύο κοινά χαρακτηριστικά που μπορεί να οδηγήσουν σε καταστροφικά γεγονότα:
- Είναι παλαιά πλοία, συχνά κακώς συντηρημένα, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες θα είχαν ανακυκλωθεί,
- Συχνά ανήκουν και τελούν υπό τη διαχείριση ευκαιριακών πλοιοκτητών, που ενδιαφέρονται ελάχιστα για την ποιότητα της μεταφοράς και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, ενώ μόνη έννοιά τους αποτελεί το γρήγορο κέρδος
Οι επιβληθείσες κυρώσεις μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες κλιμάκωσης σε σενάρια που διαφορετικά θα αντιμετωπίζονταν ευκολότερα. Μια περίπτωση τέτοιας κλιμάκωσης αποτέλεσε η ναυαγιαίρεση του πλοίου m/v «SOUNION», το οποίο δέχθηκε επίθεση από τους αντάρτες Χούθι της Υεμένης και κινδύνευσε να μετατραπεί σε περιβαλλοντική καταστροφή τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτή του Exxon Valdez, λόγω ενός συνδυασμού παραγόντων όπως:
- Η περιορισμένη διαθεσιμότητα υποδομών διάσωσης/ναυαγιαίρεσης στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας,
- Ένα ακινητοποιημένο φλεγόμενο πλοίο μέσα εμπόλεμη ζώνη, έμφορτο με περίπου 150.000 τόνους αργού πετρελαίου και
- Οι επιβληθείσες κυρώσεις στα μοναδικά διαθέσιμα ρυμουλκά στην περιοχή, τα οποία αδυνατούσαν να παρέμβουν όταν ήταν πιο απαραίτητα.
Τελικά, οι χειρότεροι φόβοι αποφεύχθηκαν χάρη στη γρήγορη αντίδραση του Γραφείου Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων (O.F.A.C.) των ΗΠΑ, το οποίο, αντιμετωπίζοντας τον επικείμενο κίνδυνο, επέτρεψε την κινητοποίηση ρυμουλκών από την Ελλάδα και την παροχή εξοπλισμού και ειδικών διάσωσης από όλο τον κόσμο, παρακάμποντας τις κυρώσεις για να επιτευχθεί η απαραίτητη διάσωση. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την κινητοποίηση και λειτουργία των ρυμουλκών, οι γρήγορες αποφάσεις, ενέργειες και συνεργασία των εμπλεκόμενων Ναυτασφαλιστών ήταν καθοριστικής σημασίας.
Ο παραπάνω συνδυασμός αποτελεί καταστροφή προ των πυλών, τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, καθώς η μεταφορά εμπορευμάτων και ειδικά ουσιών με ρυπαντικό χαρακτήρα, όπως το πετρέλαιο (υπό μορφή αργού ή παραγώγων διύλισης), βασίζεται σε πλοία χαμηλών προδιαγραφών, χωρίς εγγυημένα μέτρα ασφάλειας και ποιότητας. Κατά συνέπεια, ένα ατύχημα με πιθανές απώλειες ανθρώπινων ζωών ή μια μεγάλη πετρελαιοκηλίδα γίνεται ιδιαίτερα πιθανό. Μια περίπτωση όπου η περιβαλλοντική καταστροφή δεν αποφεύχθηκε έγκαιρα ήταν η πετρελαιοκηλίδα στο Στενό του Κερτς τον Δεκέμβριο του 2024, όταν ένα φορτίο 4.500 τόνων πετρελαίου, που μεταφερόταν από ένα παλιό δεξαμενόπλοιο που φέρεται να ανήκει στον «σκιώδη στόλο», επηρέασε 40 μίλια ακτογραμμής με σοβαρές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή της περιοχής.
Τα ως άνω δεδομένα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την εύκολη υιοθέτηση κυρώσεων και συχνά ακούγονται φωνές που εκφράζουν διάφορες ανησυχίες, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης στις ΗΠΑ. Οι Ναυτασφαλιστές παρακολουθούν την κατάσταση που δημιουργείται από τις ανακοινώσεις της διοίκησης του Προέδρου Trump και προσπαθούν να μετρήσουν τις επιπτώσεις τους στον τομέα των Ναυτασφαλίσεων και του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου γενικότερα.
Οι Ασφαλιστές θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις, είτε αναλαμβάνοντας τους κινδύνους των εκάστοτε υπό κυρώσεις εταιρειών/προσώπων, είτε αντιμετωπίζοντας τις συνέπειες της μεταφοράς με πλοία χαμηλών προδιαγραφών ποιότητας και ασφάλειας. Εν τω μεταξύ, τα έθνη και οι πολίτες τους θα συνεχίζουν να υφίστανται τις επιπτώσεις των διαταραγμένων εμπορικών ροών, νιώθοντας το βάρος των οικονομικών περιορισμών. Η ναυτιλιακή βιομηχανία, που βρίσκεται στη μέση, αντιμετωπίζει ένα ολοένα και πιο ασταθές τοπίο, όπου τόσο οι διαχειρίστριες εταιρείες, όσο και οι βασικοί πυλώνες εξυπηρέτησης, όπως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, βρίσκονται υπό συνεχή πίεση. Σε ένα τόσο κρίσιμο περιβάλλον, η διαφάνεια και η συνεργασία αποκτούν καίρια σημασία και οι κλάδοι που επηρεάζονται πρέπει να πιέσουν για πιο προσεκτική χάραξη πολιτικών, ώστε να αποτραπεί ο αντίκτυπος των κυρώσεων και η ακούσια αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου εμπορίου.
