Η μεγάλη ελληνική ναυτιλιακή οικογένεια είχε πάντοτε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός της την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την ανάδειξη της αξίας αλλά και τη διατήρηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στα πέρατα του κόσμου, όπου έφτανε ένα ελληνικό καράβι και όπου ιδρύονταν κοινότητες της ακμαίας ελληνικής ναυτιλιακής διασποράς. Πριν από 46 χρόνια, από τους κόλπους της ιστορικής ελληνικής ναυτιλιακής οικογένειας γεννήθηκε η ιδέα της ίδρυσης της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
Ποιά είναι όμως η πολυσχιδής δράση και προσφοράς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία από το ξεκίνημά της υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ναυτιλία.
Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού ξεκίνησε τη δράση της την εποχή της δικτατορίας, μια δύσκολη εποχή για την Ελλάδα. Δύο νέοι άνθρωποι που ζουν εκείνη την εποχή στο Λονδίνο, με βαθιές ρίζες στη ναυτιλία, ο Κώστας και η Λυδία Καρρά, στο ξεκίνημα της κοινής τους ζωής, αποφασίζουν να κινητοποιηθούν και να κινητοποιήσουν, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το έναυσμα δίνουν οι μεγάλες καταστροφές που συμβαίνουν σε όλες σχεδόν τις πόλεις και τα χωριά. Πόλεις με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική κληρονομιά –Πάτρα, Καστοριά, Θεσσαλονίκη– βλέπουν ολόκληρες ιστορικές γειτονιές τους να γκρεμίζονται στο όνομα μιας κοντόφθαλμης ανάπτυξης. Την αφορμή θα αποτελέσει η κατεδάφιση του επιβλητικού Ενετικού Ναού του Σωτήρος (16ου αιώνα) στο Ηράκλειο Κρήτης, με εντολή του Παττακού, για τη δημιουργία χώρου στάθμευσης.
Ο τρόπος σύστασης του νέου οργανισμού ήταν πρωτοποριακός για τα τότε ελληνικά δεδομένα. Πρώτα μελετήθηκαν αντίστοιχες οργανώσεις- πρότυπα στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Ακολούθησε, έπειτα από μια άτυπη δημοσκόπηση, η αναζήτηση ειδικών στον τομέα τους που θα μπορούσαν να στελεχώσουν το διοικητικό συμβούλιό του. Προσωπικότητες όπως ο αρχιτέκτονας Χαράλαμπος Μπούρας (μετέπειτα αναστηλωτής της Ακρόπολης), ο πολεοδόμος Ανδρέας Συμεών, μεταξύ άλλων, συντάσσονται με τις αξίες της ΕΛΛΕΤ και πορεύονται μαζί της για δεκαετίες.
Από το ξεκίνημά της η ΕΛΛΕΤ υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ναυτιλία. Οι ιδρυτές απευθύνθηκαν αρχικά σε τέσσερις Έλληνες εφοπλιστές –τους αείμνηστους Γιώργο Π. Λιβανό από τη Νέα Υόρκη, Αντώνη Χανδρή και Γιάννη Κουλουκουντή από το Λονδίνο, και τον Γιώργο Ποταμιάνο από την Ελλάδα–, που αποδέχτηκαν άμεσα την πρόσκληση, καταθέτοντας στο εξωτερικό τα πρώτα κεφάλαια λειτουργίας της νέας οργάνωσης.
Από τότε η ελληνική ναυτιλία ενισχύει με συνέπεια τη δράση της Εταιρείας, στηρίζοντας την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς: ο Γιώργος και η Φωτεινή Λιβανού, ο Αντώνης Χανδρής, το Ίδρυμα «Λέων Λεμός», ο Γιάννης Λύρας, η Ματρώνα Egon-Ξυλά, ο Αλέξανδρος Κέδρος, ο Θανάσης και η Μαρίνα Μαρτίνου, ο Γιώργος και η Αλεξάνδρα Προκοπίου, ο Αλέκος και η Κατερίνα Καΐρη, ο John Hadjipateras είναι μερικοί μόνο από εκείνους που, ως πραγματικοί συνοδοιπόροι, τιμούν το έργο της ΕΛΛΕΤ εδώ και χρόνια με τη στήριξή τους.
Οι πρώτες δράσεις –σε μια περίοδο όπου η προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν αποτελούσε προτεραιότητα για τη χώρα και παρόμοιες προσπάθειες αντιμετωπίζονταν με καχυποψία– ήταν εντυπωσιακές και πολυσχιδείς, με πιο σημαντικές:
– Τον αγώνα για τη σωτηρία του νότιου Σαρωνικού και τη μη μετατροπή του σε βιομηχανική περιοχή. Ο αγώνας κερδήθηκε με την υπογραφή των Ξ. Ζολώτα και Γ. Πεσμαζόγλου, υπουργών στην πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή.
– Τον οκταετή αγώνα για να κηρυχθεί το σύνολο της Πλάκας διατηρητέο και να υιοθετηθούν οι σωτήριες Χρήσεις Γης, βασισμένες στη μελέτη Διονύση Ζήβα, που στήριξαν ο Στ. Μάνος και ο Α. Τρίτσης.
– Την έμφαση στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, με την πρωτοποριακή για την εποχή μικρή ταινία «Διαστημόπλοιο Γη».
– Την αναστήλωση της Σπηλιάς της Πεντέλης, με τις τοιχογραφίες του 13ου αιώνα, και του σπάνιου Οκταγωνικού Ναού του Σωτήρος στον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης, με τοιχογραφίες υψηλής κωνσταντινουπολίτικης τέχνης.
– Την πρώτη προστασία των Πρεσπών με την ίδρυση του Περιβαλλοντικού Σταθμού πάνω στη λίμνη της Μικρής Πρέσπας, ιδανικού για έρευνα και επισκέψεις φοιτητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στα 46 χρόνια ζωής της Ελληνικής Εταιρείας υπήρξαν ορισμένα έργα που αναδείχθηκαν σε ορόσημα για τον πρωταρχικό στόχο της προστασίας του περιβάλ- λοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Από τα πλέον αξιομνημόνευτα είναι:
– Ο επιτυχής εικοσαετής αγώνας ενάντια στην εκτροπή του Αχελώου.
– Η διάσωση του τοπίου των Δελφών από τη βιομηχανοποίηση.
– Οι αγώνες για τη διατήρηση των παραδοσιακών οικισμών του Αιγαίου, όπως η Σίφνος, η Ύδρα, οι Σπέτσες, η Πάτμος, οι οικισμοί της Χίου.
– Οι δύσκολοι και επιτυχείς αγώνες για το Χωροταξικό του Τουρισμού.
– Η κινητοποίηση για τη διάσωση του τοπίου του Μαραθώνα πριν από τους Ολυμπιακούς, που οδήγησε στη δημιουργία του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα (ΦΟΔΕΠΑΣΜ) για την προστασία του διεθνούς σημασίας ιστορικού τοπίου.
– Η μελέτη για τη συντήρηση της Νέας Μονής στη Χίο με χορηγό το Ίδρυμα «Λέων Λεμός», τη δημιουργία του μουσείου της και τη συντήρηση του τέμπλου με χορηγία του Αντώνη Χανδρή.
– Το πρόγραμμα Πρότυπης Αναδάσωσης και Μεταπυρικής Αποκατάστασης στις Οινούσσες, μετά τις φωτιές του 2012, με χορηγία των Νικόλα και Αντώνη Λαιμού και Νίκου Διαμαντάρα.
– Η ολοκλήρωση των μελετών αποκατάστασης ενός από τα σημαντικότερα μνημεία του Αιγαίου, της Επισκοπής Σικίνου, και της Μονής Αγ. Φανέντων στην Κεφαλονιά, με χορηγία των Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου, που σήμερα αναστηλώνεται.
– Σειρά δράσεων ευαισθητοποίησης για τη μείωση της πλαστικής σακούλας στη Σίκινο, στην Αμοργό και σε άλλες περιοχές, με χορηγία του Φίλιππου Λαιμού.
– Ο συντονισμός, από το 2015, δεκα- τεσσάρων οργανώσεων της Αθήνας, στο Δίκτυο Οργανώσεων και Πολιτών του Ιστορικού Κέντρου, με στήριξη και της Βαρβάρας Βερνίκου.
– Το πρόγραμμα «Μονοπάτια Πολιτισμού», που υλοποιείται στη Θράκη με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στον Μαραθώνα, στην Αίγινα, στην Επίδαυρο, στις Μ. Κυκλάδες, στην Αρκαδία με χορηγία του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, στην Πάτμο και στη Σίκινο με χορηγία του Φωκίωνα Ποταμιάνου, ενώ ξεκινά και στους Δελφούς.
Η ΕΛΛΕΤ όμως έστρεψε το ενδιαφέρον της από νωρίς και προς την επίτευξη διεθνών συνεργασιών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της διεθνοποιημένης δράσης της μετέχει στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Περι- βάλλοντος – European Environmental Bureau (EEB) και είναι ο επίσημος εκπρόσωπος στην Ελλάδα της Europa Nostra, της Πανευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Πολιτιστικών οργανώσεων από 47 χώρες, με περισσότερα από 8.000.000 μέλη.
Σημαντικά έργα αποκατάστασης προτείνονται από την ΕΛΛΕΤ και λαμβάνουν ευρωπαϊκά βραβεία, με πιο πρόσφατα εκείνα της Αρχαίας Πόλης της Καρθαίας στην Τζια και του Προμαχώνα του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου στη Ρόδο.
Το πολυσχιδές έργο της ΕΛΛΕΤ έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών (2002) και από την Ευρωπαϊκή Ένωση με το Βραβείο Ευρωπαίου Πολίτη (2012).
Εξάλλου, έχουν τιμηθεί με διακρίσεις σημαντικά προγράμματά της για την ευαισθητοποίηση και την ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών, όπως το «Αειφόρο Αιγαίο» (Βραβείο Europa Nostra & Bravo Awards) και τα «Μονοπάτια Πολιτισμού» (Βραβείο Tourism Awards 2015).
Η μεγάλη προσφορά της ΕΛΛΕΤ στο περιβάλλον και στον πολιτισμό πηγάζει και από τη δύναμη του εθελοντισμού, ο οποίος συνιστά ακρογωνιαίο λίθο για την Ελληνική Εταιρεία, με εθελοντές στο Διοικητικό Συμβούλιο, στα Ειδικά Συμβούλια, στα Μέλη των Τοπικών Επιτροπών σε όλη την Ελλάδα, αλλά και των Συνεργαζόμενων Σωματείων. Στην πραγματικότητα, με λίγα, αξιόλογα, αμειβόμενα στελέχη, πάνω από το 90% του έργου της ΕΛΛΕΤ παράγεται από εθελοντές.
Και ακόμα η ΕΛΛΕΤ συσπειρώνει εθελοντές στην Ευρώπη και στην Αμερική, όπου είναι υπό ίδρυση η αδελφή οργάνωση «Friends of ELLET in the US», με πρωτεργάτες τους Φωκίωνα Ποταμιάνο, Όλγα Γερουλάνου-Βότη και John Hadjipateras.
Τον Μάιο του 2017, σε μια μοναδική εκδήλωση στο Μνημείο του Λυσικράτους στην Πλάκα, η ΕΛΛΕΤ γιόρτασε τα 45 χρόνια της, με ένα μεγάλο «ευχαριστώ» προς τους τρεις πολύτιμους πυλώνες της δράσης της: χορηγούς, δημοσιογράφους και εθελοντές. Όμως, 45 χρόνια δράσης σημαίνουν και δουλειά μακράς πνοής.
Η Λυδία Καρρά, ιδρύτρια και πρόεδρος της ΕΛΛΕΤ σήμερα, η πρώτη γυναίκα πρόεδρος στα 46, πλέον, χρόνια λειτουργίας της Εταιρείας, θέτει τους βασικούς άξονες δράσης της, οι οποίοι συμπυκνώνονται στα εξής:
– Ενιαία αντιμετώπιση περιβάλλοντος και πολιτισμικής κληρονομιάς.
– Ευαισθητοποίηση για την κλιματική αλλαγή.
– Συνεχής και εποικοδομητικός διάλογος με το κράτος, ώστε η κοινωνία των πολιτών να είναι εταίρος ενεργός και ουσιαστικός και όχι εκ των υστέρων διαμαρτυρόμενος.
– Άνοιγμα σε συνεργασίες με φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
– Περαιτέρω προστασία μεμονωμένων μνημείων και αρχιτεκτονικών συνόλων.
– Ευαισθητοποίηση για την αξία και την ανάγκη προστασίας του δημόσιου χώρου.
– Άνοιγμα στους φιλέλληνες και στους Έλληνες της διασποράς.
Ωστόσο, για την κ. Καρρά, ύψιστης προτεραιότητας είναι η συμμετοχή της νεότερης γενιάς στις δράσεις της Εταιρείας, με γνώμονα τη γνωριμία και τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, των δύο μεγάλων θησαυρών της χώρας μας.
Απόσπασμα από την παρουσίαση της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού όπως φιλοξενήθηκε στις σελίδες των Ναυτικών Χρονικών, Απρίλιος 2018, σελ: 26
