Του Θεόδωρου Συριόπουλου, Καθηγητή Ναυτιλιακής Χρηματοοικονομικής, Πρόεδρου Τμήματος Διαχείρισης Λιμένων και Ναυτιλίας, Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Βασιλεία ΙΙΙ-Endgame: Πλαίσιο και ρυθμίσεις
Σε συνέχεια της καταστροφικής παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2008, στους βασικούς πληγέντες περιλαμβανόταν και το διεθνές τραπεζικό σύστημα, που βρέθηκε έκθετο σε υψηλά επίπεδα πιστωτικού κινδύνου. Εν μέσω των δραματικών συνθηκών που διαμορφώθηκαν, των πτωχεύσεων σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων και της βαριάς απώλειας επενδυτικών κεφαλαίων, εθνικοί και υπερεθνικοί εποπτικοί οργανισμοί και ελεγκτικοί φορείς έκριναν επιτακτική την ανάγκη να προχωρήσουν σε αυστηρότερες ρυθμίσεις στη λειτουργία του διεθνούς τραπεζικού συστήματος, με στόχο να αποφευχθεί αντίστοιχη κρίση στο μέλλον.
Η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία (Basel Committee on Banking Supervision, BCBS) είναι ο πρωταρχικός διεθνής ρυθμιστής πλαισίου κανόνων συμμόρφωσης για τη συνετή ρύθμιση λειτουργίας των τραπεζών και οργανώνει ένα forum για τακτική συνεργασία σε θέματα τραπεζικής εποπτείας. Τα 45 μέλη είναι οι κεντρικές τράπεζες και οι τραπεζικοί επόπτες από διάφορες χώρες του κόσμου. Κύρια προτεραιότητα του BCBS είναι η ενίσχυση των κανονισμών θεσμικού πλαισίου, η αποτελεσματική εποπτεία και η σύσταση χρηστών πρακτικών για τις τράπεζες παγκοσμίως, με απώτερο στόχο την ενίσχυση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας και αξιοπιστίας του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.
Η Βασιλεία ΙΙΙ (Basel III) στοχεύει να ενισχύσει τις απαιτήσεις στα εποπτικά πρότυπα που είχε θέσει νωρίτερα η Βασιλεία ΙΙ (Basel II) για τις τράπεζες. Αυξήθηκαν οι ελάχιστες κεφαλαιακές υποχρεώσεις (σε 4,5% από 2% στη Βασιλεία ΙΙ), ενώ απαιτήθηκε, επιπροσθέτως, ποσοστό 2,5% σε κεφαλαιακές υποχρεώσεις ασφαλείας (buffer capital requirements), που ανεβάζει τις συνολικές ελάχιστες κεφαλαιακές υποχρεώσεις σε 7%, μειώνοντας έτσι τα ελεύθερα διαθέσιμα κεφάλαια (free capital). Επίσης, εισήχθησαν ισχυρές απαιτήσεις επί των υψηλής ποιότητας ρευστών περιουσιακών στοιχείων ενεργητικού (liquid asset holdings), της μείωσης της δανειακής έκθεσης των τραπεζών και της ενίσχυσης της χρηματοδοτικής σταθερότητας (funding stability).
Προβληματισμοί και αναθεωρήσεις
Η Βασιλεία III δημοσιεύτηκε από την BCBS τον Νοέμβριο του 2010 και προγραμματίστηκε αρχικά να ξεκινήσει μεταξύ 2013 και 2015. Η ενεργοποίησή της όμως αναβλήθηκε, αρχικά, για την 1η Ιανουαρίου 2022 και στη συνέχεια ξανά για την 1η Ιανουαρίου 2023, λόγω της πανδημίας του Covid-19. Τα νέα πρότυπα περιλάμβαναν τη «θεμελιώδη αναθεώρηση του βιβλίου συναλλαγών» (Fundamental Review of the Trading Book, FRTB) και τη «Βασιλεία ΙΙΙ: Οριστικοποιώντας τις μετά την κρίση μεταρρυθμίσεις» (Basel III: finalising post-crisis reforms), που ορισμένες φορές αναφέρεται και ως Βασιλεία IV (Basel IV).
Παράλληλα, για πολλά έτη μετά τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, ο τραπεζικός κλάδος κατέγραφε σημαντική μείωση της κερδοφορίας του, ενώ οι νέες τεχνολογικές εφαρμογές αναμένεται να προσφέρουν εναλλακτικές επιλογές για νέες πηγές εσόδων. Το νεότερο θεσμικό πλαίσιο στοχεύει στον περιορισμό της υψηλής έκθεσης των τραπεζών σε διαφορετικούς τύπους κινδύνων, μέσω διαφορετικών δανειακών προϊόντων και υπηρεσιών, λειτουργιών και δραστηριοτήτων. Έμφαση δίνεται επίσης στη συγκλίνουσα συνέπεια των προτύπων σε διαφορετικές αγορές και σε μια γενικότερα πιο συντηρητική προσέγγιση στη διαχείριση κεφαλαίων, ώστε να εκλείψουν οι τραπεζικές πτωχεύσεις. Παρά τις διαφορετικές ορολογίες, οι όροι Βασιλεία ΙΙΙ, Βασιλεία IV, Βασιλεία ΙΙΙ-τελική φάση (endgame) αναφέρονται στο ίδιο πλαίσιο, που εστιάζει στις «τελικές αλλαγές» και στο αναθεωρημένο πλαίσιο εκτίμησης του κινδύνου αγοράς (market risk).
Αναβολή εφαρμογής έναντι ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος
Σε αυτό το περιβάλλον, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε, πρόσφατα, ότι η εφαρμογή των νεότερων κρίσιμων ρυθμίσεων για την αναμόρφωση και τη θωράκιση του τραπεζικού συστήματος θα πρέπει αναβληθεί για ένα έτος, με την αιτιολογία πως, δεδομένου ότι και οι ΗΠΑ αποφάσισαν να καθυστερήσουν την εφαρμογή του νέου πλαισίου της Βασιλείας, τυχόν πρωθύστερη εφαρμογή του από τα μέλη της ΕΕ θα έθετε σε ισχυρά μειονεκτική θέση το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Στην συγκεκριμένη κίνηση, η Γαλλία έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς εκφράζει ισχυρές αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του νέου πλαισίου, που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2025. Ο πρόεδρος Μακρόν, ειδικότερα, είναι υπέρ της αναβολής εφαρμογής, καθώς έχει την ισχυρή πεποίθηση ότι «δεν είναι δυνατόν η Ευρώπη να είναι η μόνη οικονομική αγορά παγκοσμίως που θα εφαρμόζει το νέο πλαίσιο στο τραπεζικό της σύστημα».
Καθώς πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι οι εποπτικές τραπεζικές αρχές στις ΗΠΑ ενδεχομένως να καθυστερήσουν την έναρξη εφαρμογής της Βασιλείας ΙΙΙ-τελική φάση (Basel ΙΙΙ-Endgame), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να μεταφέρει τη «θεμελιώδη αναθεώρηση του βιβλίου συναλλαγών» (FRTB) για τον Ιανουάριο του 2026. Οι αρμόδιοι της ΕΕ θεωρούν ότι αυτή η αναβολή κρίνεται επιβεβλημένη, αφού και άλλες αγορές κινούνται προς αναβολή ενεργοποίησης του συγκεκριμένου πλαισίου. Στο πνεύμα αυτό, μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ευρώπης έχουν ζητήσει εμφατικά την καθυστέρηση έναρξης των νεότερων προτύπων, καθώς μια τέτοια ενέργεια θα τους έβαζε σε εξαιρετικά δυσμενέστερη θέση έναντι των ανταγωνιστών σε ΗΠΑ και Βρετανία. Καθώς οι ευρωπαϊκές τράπεζες δεν θα αντιμετωπίζουν ίδιες συνθήκες στα προϊόντα και στις υπηρεσίες τους, ανησυχούν για την πιθανή απώλεια ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και μεριδίου αγοράς. Οι ΗΠΑ προγραμμάτιζαν αρχικά να εφαρμόσουν το επικαιροποιημένο πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙΙ από τον Ιούλιο του 2025, αλλά αντιμετώπισαν σθεναρή και συντονισμένη αντίδραση από το ισχυρό lobby του τραπεζικού συστήματος.
Διάσταση απόψεων και αβέβαιο μέλλον
Καθώς οι απόψεις ως προς την αυστηρότητα και την έναρξη εφαρμογής του νέου θεσμικού πλαισίου στην τραπεζική αγορά διίστανται, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρξουν περαιτέρω αναθεωρήσεις και αναβολές ως προς την έναρξη εφαρμογής του. Επιπροσθέτως, προβληματισμοί εκφράζονται στην Ευρώπη για την ήδη καθυστερημένη πρόοδο στο μέτωπο της ενοποίησης των ευρωπαϊκών αγορών χρήματος και κεφαλαίου. Σημείο προβληματισμού, ενδεικτικά, αποτελεί και η αποτυχημένη προσπάθεια εναρμόνισης του θεσμικού πλαισίου των 27 μελών της ΕΕ ως προς τους διαφορετικούς νόμους «περί φερεγγυότητας» (insolvency laws) και την οργάνωση των αγορών τιτλοποίησης (securitisation markets), εξέλιξη που εκτιμάται ότι θα έχει σημαντικά κόστη για την Ευρώπη, στερώντας της ένα σύγχρονο εργαλείο χρηματοδότησης που θα μπορούσε να συμβάλει σε θέματα προτεραιότητας, όπως η πράσινη μετάβαση (green transition) και η ψηφιοποίηση (digitization). Τα μέλη της ΕΕ καλούνται να αξιολογήσουν τα οφέλη που θα έχουν από μια αποτελεσματικότερη λειτουργία της ενιαίας αγοράς έναντι εθνικών τους προτεραιοτήτων, καθώς η «συντήρηση δεν προωθεί την ανάπτυξη».
Οι νέοι συσχετισμοί δυνάμεων που προέκυψαν στο Ευρωκοινοβούλιο από τις πρόσφατες εκλογές καλούνται να αναζητήσουν και να εφαρμόσουν αποτελεσματικές λύσεις σε ένα σύνολο κρίσιμων θεμάτων που δεν θα είναι εφικτό να αναβάλουν συστηματικά, περιλαμβανομένου του εποπτικού πλαισίου του τραπεζικού συστήματος.
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στο Τεύχους Ιουλίου-Αυγούστου 2024 των Ναυτικών Χρονικών.
Μπορείτε να αποκτήσετε το Τεύχους Ιουλίου-Αυγούστου 2024 πατώντας εδώ.
